بیماری‌های قابل بهبود با فیزیوتراپی، کاردرمانی و توانبخشی

خدمات توانبخشی در بهبود بیماری‌ها

شاخه‌های علم توانبخشی اعم از فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان درمانی در حوزه‌های مختلفی به درمان‌جویان خدمات ارائه می‌دهد. افرادی که به دلایل مختلفی دچار بیماری‌ها یا مشکلات جسمی_حرکتی، حسی، اختلالات گفتاری و مشکلات روحی_روانی می‌شوند، برای بازآموزی توانایی‌های از دست رفته، انجام فعالیت‌های روزمره و حفظ استقلال عملکردی خود، به توانبخشی نیازمند می‌شوند.

برخی از رایج‌ترین بیماری‌هایی که برای پروتکل درمانی باید تحت نظر متخصصین توانبخشی باشند عبارتنداز؛ ضایعه نخاعی، سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، آلزایمر، گیلن باره، دیستروفی دوشن و… . در ادامه به شرح مختصر برخی از این بیماری‌ها می‌پردازیم. برای اطلاع از جزئیات هر بیماری، علل و ریشه‌های و روش‌های درمان هر بیماری، می‌توانید به صفحه مربوط به آن بیماری مراجعه نمایید.

1. آسیب نخاعی(SCI):

بیماری آسیب نخاعی یک بیماری رایج نیازمند به توانبخشی است. هرساله در کشور ما افراد زیادی به ضایعه‌ی نخاعی دچار می‌شوند. این بیماری به دلایلی مختلفی نظیر سقوط، تصادفات، آسیب‌های ورزشی و… رخ می‌دهد.

به طور کلی، زمانیکه نخاع دچار صدمه می‌شود، ضایعه‌ی نخاعی اتفاق می‌افتد و پیام‌هایی که بدن در ناحیه‌ی زیرین سطح ضایعه نخاعی احساس می‌کند، به مغز نمی‌رسد و همچنین دستورات مغز نمی‌توانند به بخش صدمه دیده برسند. در نتیجه احساس و حرکت فرد در ناحیه‌ی زیرین سطح ضایعه نخاعی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. انواع ضایعه نخاعی عبارتند از؛

• ضایعه نخاعی کامل
• ضایعه نخاعی ناقص (پارشیال)

کاردرمانی در ضایعه نخاعی:

افرادی که دچار ضایعه نخاعی شده‌اند می‌توانند پس از درمان ضایعات نخاعی به مشارکت در جامعه برگردند و در فعالیت‌های خانوادگی، بازی کردن، مدرسه، کارکردن و حضور فعال در جامعه  شرکت داشته باشند.

در مرکز توانبخشی ایستا، از جدیدترین روش‌های درمان ضایعه نخاعی در ایران استفاده می‌شود.

2. سکته مغزی(CVA):

یکی دیگر از بیماری‌هایی که خدمات توانبخشی در پروتکل درمانی آن نقش مهمی دارد، سکته مغزی است. سکته مغزی به علت قطع خون‌رسانی به قسمتی از مغز وهمچنین به علت انسداد یا پارگی یک رگ خونی در مغز رخ می‌دهد.

این امر منجر به این می‌گردد که برخی از سلول‌های مغزی از بین رفته و در نتیجه عملکرد مربوط به اندام‌های فرمان‌بر از این سلول‌ها مختل گردد. سلول‌های مغزی فرمان دهنده حرکتی بدن هستند. لذا هنگامی که فعالیت این سلول‌ها از بین می‌رود، حرکت اندام‌های مربوط به این سلول‌ها مختل شده و بعضا از بین می‌رود.

کاردرمانی در سکته مغزی:

کاردرمانی و توانبخشی سکته مغزی به بیماران کمک می‌کند که توانایی‌های حرکتی و شناختی که به دلیل سکته مغزی از دست داده‌اند، تقویت و بازآموزی شود تا افراد قادر به مشارکت مستقل در فعالیت‌های شخصی و اجتماعی شوند.

3. ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (MS):

بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس، با تخریب میلین (دمیلینیزاسیون) رشته‌های عصبی و ضایعات کوچک به نام پلاکت در مغزو نخاع همراه است. علایم و نشانه‌های مختلف آن به منطقه‌ی و میزان آسیب دیدگی در سیستم عصبی بستگی دارد.

ام اس جز بیماری‌های خودایمنی (اتوایمون) است، که در واقع تخریب میلین رشته‌های عصبی باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن شده و سلول‌های دفاعی بدن برعلیه بدن خود واکنش نشان می‌دهند.

ام اس علایم مختلفی دارد از جمله؛

• ضعف عضلات و اندام‌ها
• اختلال در تعادل وهماهنگی بدن
• اسپاسم عضلانی یا سفتی
• خستگی
• تغییرات حسی
• اختلالات بینایی
• اختلالات مثانه و روده
• اختلالات جنسی
• اختلالات بلع
• تکلم و تنفس
• اختلالات شناختی و عاطفی
• حساسیت به حرارت
• اختلالات ارتباطی
• اختلالات مخچه‌ای

با توجه طیف گسترده اختلالات در بیماری ام اس، این افراد به حوزه‌های مختلف توانبخشی نظیر فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان درمانی نیازمند می‌باشند.

کاردرمانی در ام اس:

هدف از کاردرمانی و توانبخشی ام اس، کمک به بیمار در جهت برگشت بالاترین سطح کارآیی و حتی امکان عدم وابستگی بیمار است، تا هنگامی که به طور کلی کیفیت زندگی از نظر جسمی، روحی-روانی و اجتماعی بهبود یابد. در توانبخشی ام اس بازگرداندن توانایی‌های از دست رفته با استفاده از تکنیک‌های ویژه ازطریق کشش، تقویت عضلات و آموزش نحوه انجام فعالیت‌های روزانه مثل جابه‌جایی، انجام می‌گیرد.

توانبخشی ام اس می‌تواند جهت پیشگیری و یا کاهش علایم در حملات بعدی استفاده شود، زیرا توانبخشی ام اس به تقویت تطابق فرد با شرایط جدید قبل از بروزعلایم کمک می‌کند.

4. پارکینسون:

یکی از بیماری‌های‌‌ دژنراتیوعصبی و ناتوان کننده، پارکینسون است که بسیار مزمن و پیشرونده می‌باشد.

بر اثر از بین رفتن سلول‌های ترشح کننده دوپامین در جسم سیاه مغز رخ می‌دهد. مشخصه‌ی پارکیسنون سفتی عضلانی پیشرونده، لرزش و از دست رفتن مهارت‌های حرکتی است.

کاردرمانی در پارکینسون:

هدف کاردرمانی و توانبخشی در بیماری‌های نظیر پارکینسون، تاثیر گذاری بر بهبود عملکرد بدنی، جلوگیری و یا کند کردن سیر پیشروی بیماری پارکینسون است.

5. آلزایمر:

آلزایمر به بیماری تخریب کننده سلول‌های بافت خاکستری مغز می‌گویند. علت بروز آلزایمر پیشرونده رسوب ماده‌ای به نام آمیلویید(تنگل) است. آمیلویید باعث از بین رفتن سلول‌های خاکستری مغز می‌شود.

آلزایمر جز بیماری‌هایی است که علایم مختلفی دارد که اکثرا آن‌ها را در اطرافیانمان دیده‌ایم، از جمله؛ از یاد بردن مکان، اشیاء، پرسیدن مکرر سوال، فراموش کردن اشخاص و اسامی آن‌ها، گم کردن کلمات و… که به تدریج به صورت اختلال در قضاوت، استدلال و حتی اشکال در شمارش بروز می‌یابد.

اگر آلزایمر به سمت عقب مغز پیشروی کند، بیمار حتی خاطرات ارزشمندش را از یاد می‌برد و حتی ممکن است به مرور بیماری‌، حرکت و تنفس را درگیر کند و قلب را از کار بیندازد. در افراد بالای 60 سال از هر 10 نفر یک نفر به آلزایمر مبتلا می‌شوند. این بیماران معمولا در خطر عفونت، سوء تغذیه، صدمات بدنی هستند.

کاردرمانی در آلزایمر:

کاردرمانی و توانبخشی آلزایمر به افراد در حفظ دامنه‌ی حرکتی عضلات، تقویت تعادل، آموزش استفاده از وسایل تطابقی، بازآموزی حسی، تقویت توانایی‌های شناختی، حفظ الگوی صحیح راه رفتن و… کمک می‌کند.

6. اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS):

اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (لو گهریک) یک بیماری نورون حرکتی و پیشرونده می‌باشد که به تخریب سلول‌های عصبی می‌‌پردازد. وظیفه این سلول‌ها کنترل حرکات ارادی عضلات است. این سلول‌ها نورون‌های حرکتی هستند، که از مغز، ساقه مغز و یا طناب نخاعی به عضلات بازو، قفسه سینه، گلو و دهان متصل می‌شوند. در افراد مبتلا به ALS  این سلول‌ها از بین می‌روند و درنهایت بافت عضلانی دچار تحلیل رفتگی می‌شود.

تاثیری بر روی عملکرد حسی و قابلیت‌های ذهنی بیمار ندارد، درنتیجه سایر نورون‌های غیر حرکتی از جمله نورون‌های حسی که اطلاعات را از اعضای حسی بدن به مغز ارسال می‌‌کنند سالم باقی می‌مانند.

کاردرمانی در ALS:

در ابتدا چون این بیماران سریعا خسته می‌شوند، درمانگران باید از تکنیک انرژی کانسرویشن استفاده کنند و با برنامه ریزی صحیح انرژی فرد را برای فعالیت‌های مهم بکار گیرند.

همچنین در انجام فعالیت‌ها به بیمار کمک کنند تا از بروز آتروفی عضلانی جلوگیری شود. درمانگران باید برنامه‌های افزایش قدرت عضلانی را در کنار برنامه‌های دامنه‌ی حرکتی پیش ببرند، که تاحدودی سرعت پیشروی ضعف عضلات و سیو پیشروی این بیماری را کاهش دهند.

در نهایت درمانگران باید با آموزش نحوه‌ی انجام جبرانی فعالیت‌های مراقبت از خود و فعالیت‌های روزمره به افراد کمک کنند تا در سال‌های باقی مانده‌ی عمر خود تا حد ممکن مستقل باشند و از کیفیت زندگی خوبی بهرمند شوند.

7. گیلن باره:

بیماری نادر گیلن باره جز بیماری‌های خودایمنی (اتوایمیون) نادر است که می‌تواند بر سیستم عصبی خارج از مغز و نخاع یعنی سیستم عصبی محیطی تاثیر بگذارد. این  بیماری خود ایمنی باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن به گروه‌های خاصی از سلول‌های سالم که در ساخت میلین (پوشش عایقی سلول‌های عصبی) نقش دارند حمله کند و آن‌ها را از بین ببرد.

میلین به سلول‌های عصبی کمک می‌کند تا پیام را سریع تر منتقل کنند. گاهی بیماری نادر گلین باره به خود آکسون‌ها حمله می‌کند؛ در نتیجه، ارسال اطلاعات خاص اعصاب مانند احساس لمس به نخاع و مغز مختل می‌گردد و به دنبال این اتفاق فرد بی‌حس می‌‌شود. همچنین مغز و نخاع دیگر قادر به انتقال سیگنال‌ها به بدن نیستند و بدین علت عضلات بدن ضعیف می‌شوند.

کاردرمانی در گلین باره:

در فاز یک بیماری نادر گلین، فرد در ICU می‌باشد و توانایی حرکتی ندارد. در این فاز توانبخشی نمی‌تواند کار خاصی برای فرد انجام دهد. در فاز دوم بیماری؛ ارتباط، کنترل محیطی و میزان اضطراب فرد ارزیابی می‌شود. در فاز سوم، باید تحرک فرد، فعالیت‌های مراقبت از خود، فعالیت های روزانه، حرکات درشت و ظریف فرد، افزایش قدرت عضلانی، هماهنگی بدن و تمرینات حسی ارزیابی شوند و برنامه‌های در جهت بهبودی آن‌ها تنظیم گردد.

8. دیستروفی دوشن:

دیستروفی دوشن جز بیماری‌های غیرالتهابی و پیشرونده است که پروتئینی به نام “دیستروفین” که در یکپارچگی عضله نقش دارد به دلیل موتاسیون در بدن تولید نمی‌شود اما اختلالی در سیستم عصبی مرکزی و محیطی ایجاد نمی‌کند.

عضلات ارادی و غیر ارادی در دیستروفی دوشن، درگیر می‌شوند و  زمینه‌ی تضعیف و تخریب تدریجی آن‌ها را فراهم می‌کند. به طور معمول از ۳ تا ۵ سالگی بروز می‌یابد و قبل از آن فرد مشکل حرکتی خاصی ندارد.

بیشترین درگیری در این سنین در عضلات pelvic (لگن) و پاها است. در ابتدا عضلات گلوتئال و سپس عضلات اندام تحتانی دچار مشکل می‌شود، درنتیجه یکی از عواملی که باعث آگاهی می‌شود، مشکلات اولیه در راه رفتن است. در حدود سن ۱۲_۱۳ سالگی فرد دیگر قادر به راه رفتن نمی‌باشد، و از وسایل انطباقی نظیر ویلچر کمک می‌گیرد و یا باید برای درمان دیستروفی عضلانی اقدام کند.

کاردرمانی در دیستروفی دوشن:

برای این بیماری درمان بیماری با فیزیوتراپی می‌تواند مؤثر واقع شود. در کاردرمانی هدف اصلی برای درمان بیماری‌ دوشن، ایجاد استقلال عملکردی است، که فرد تا حد امکان قادر باشد فعالیت‌های شخصی را بدون کمک یا با کمک حداقلی مراقب انجام دهد. بهبود بیماری با کاردرمانی باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش رضایت بیمار خواهد شد. همچنین فعالیت‌هایی در جهت کاهش سرعت پیشروی بیماری انجام می‌شود. درست است که توانبخشی در بهبود بیماری می‌تواند مؤثر واقع شود اما از سایر روش‌ها روند کندتری را دارد.