تورتیکولی؛ بررسی علایم، راه های تشخیص و 6 روش موثر درمان آن

کج کردنی، (torticollis) یا تورتیکولی، وضعیتی که با انقباض غیرارادی عضلات گردن مشخص می‌شود و می‌تواند منبع ناراحتی و محدودیت تحرک برای افراد مبتلا باشد. با این حال، با درمان و حمایت مناسب، افراد می‌توانند تسکین یافته و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.

ما در ادامه در این مقاله از مرکز توانبخشی ایستا درباره علائم تورتیکولی و چگونگی تشخیص این عارضه به طور مفصل بحث کرده‌ایم؛ همچنین همه گزینه‌های درمانی موجود جهت کاهش اسپاسم و افزایش ثبات گردن را بررسی کرده‌ایم تا به راحتی بهترین درمان و مناسب شرایط خود را انتخاب کنید.

تورتیکولی چیست؟

تورتیکولی (torticollis) که به نام کج گردنی یا wry neck نیز شناخته می‌شود، وضعیتی است که با کوتاهی یا سفت شدن غیرعادی عضلات گردن به خصوص عضله SCM (Sternomastoid muscle) مشخص می‌شود و در نتیجه سر به یک طرف کج می‌شود و چانه به سمت مخالف قرار می‌گیرد.

اصطلاح تورتیکولی از کلمات لاتین “tortus” به معنای پیچ خورده و “collum” به معنای گردن گرفته شده است.

عضله استرنوکلئیدوماستوئید در هر سمت از زائده ماستوئید واقع در پشت گوش مبدا می‌گیرد و در ادامه دو شاخه می‌شود و یک سر به جناغ وصل می‌شود (سر استرنال) و یک سر هم به ترقوه می‌رود و به یک سوم داخلی استخوان متصل می‌شود (سر کلاویکولار).

انقباض این عضله که توسط عصب اکسسوری (عصب کرانیال زوج یازدهم) تامین می‌شود، موجب لترال فلکشن سر به همان سمت و چرخش سر به سمت مقابل می‌شود. در بیماران کج گردنی علت بیماری کوتاهی و سفتی این عضله می‌باشد.

انوع اصلی تورتیکولی

دو نوع اصلی تورتیکولی وجود دارد:

1. مادرزادی:
   شایع‌ترین شکل تورتیکولی در نوزادان است و اغلب در بدو تولد وجود دارد یا در چند ماه اول زندگی ایجاد می‌شود. این عارضه ناشی از کوتاه شدن عضله sternocleidomastoid در گردن است اما علت دقیق این کوتاهی مشخص نیست و ممکن است به دلیل وضعیت غیرطبیعی کودک در رحم یا ضربه در هنگام زایمان رخ دهد.
2. اکتسابی:
   این نوع در اواخر زندگی ایجاد می‌شود و می‌تواندبه دلایل مختلفی از جمله آسیب به عضلات گردن، حرکات تکراری سر و گردن و اسپاسم‌های عضلانی به دنبال استرس و تنش باشد. البته در برخی موارد تورتیکولی ثانویه به بیماری‌هایی مثل عفونت گوش، انحرافات ستون فقرات، مشکلات چشمی مثل آستیگماتیسم و… رخ دهد.

در برخی موارد، ممکن است علت بیماری ناشناخته باقی بماند (تورتیکولی ایدیوپاتیک). در این افراد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی یا وضعیتی به عنوان دلیل بیماری عنوان می‌شود.

علائم تورتیکولی چگونه می‌باشد؟

تورتیکولی یا twisted neck در بیماران بسته به علت و شدت بیماری می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند که رایج‌ترین این علائم به شرح زیر می‌باشد:

• کج شدن سر به یک طرف (مشخص‌ترین علامت)
• محدودیت دامنه حرکتی گردن
• سفتی عضلات یک طرف گردن (به خصوص عضله SCM)
• درد ناحیه گردن
• سردرد

از آنجا که در هر نوع سن بیماران بسیار متغیر می‌باشد، گزارش بیماران از علائم تاحدی متفاوت می‌باشد. همچنین در نظر داشته باشید گردن درد افراد بزرگسال ممکن است علل متنوعی داشته باشد که برای تشخیص علت درد باید حتما توسط پزشک ارزیابی شود.

چگونه تورتیکولی را تشخیص می‌دهند؟

تشخیص تورتیکولی معمولاً شامل یک ارزیابی جامع توسط یک متخصص است که این فرایند با گرفتن تاریخچه پزشکی فرد یا والدین شروع شده و هرگونه محرک آسیب‌زا، درمان‌ها و مداخلاتی که ممکن است در گذشته صورت گرفته باشد، مورد پرسش قرار می‌گیرد. در ادامه پزشک توان عضلانی، وضعیت تحرک و قدرت را در عضلات ناحیه گردن بررسی می‌کند.

در صورت لزوم ممکن است برای رد سایر علل در بیمار رفلکس‌ها، حس و هماهنگی نیز براساس سن و علائم فرد مورد بررسی قرار گیرد. چنانچه مورد مشکوکی مشاهده شود یا پزشک تشخیص دهد سونوگرافی یا MRI از گردن بیمار گرفته می‌شود تا طول و قطر عضله SCM بررسی شود و میزان کوتاهی ریپورت شود.

چنانچه فرد بیماری زمینه‌ای داشته باشد و براساس علائم ممکن است آزمایش خون، CT-scan و… نیز ممکن است برای سایر علل توصیه شوند. همچنین درمانگران از جمله کاردرمانگران ارزیابی‌های بالینی مثل میزان دامنه حرکتی و سفتی عضله و… را برای تجویز درمان و تمرینات مناسب، قبل از شروع درمان و طی پروسه درمان انجام می‌دهند.

6 راه درمان تورتیکولی:

هدف درمان تورتیکولی کاهش کوتاهی، سفتی عضلانی، بهبود تحرک گردن و رفع هر گونه علت زمینه‌ای است که در این بیماری نقش دارد. رویکرد درمانی بسته به سن فرد، شدت علائم، علل زمینه‌ای و پاسخ به مداخلات قبلی متفاوت می‌باشد که ما در اینجا چند گزینه درمانی رایج آورده شده است:

1. داروها:

پزشک برای کاهش اسپاسم و سفتی عضلانی ممکن است از داروهای شل کننده در درمان بهره ببرد. همچنین مسکن‌هایی ممکن است براساس وضعیت درد فرد تجویز شود.

2. بوتاکس:

تزریق سم بوتولینوم برای رفع گرفتگی و تضعیف عضلات در سمت کوتاه و سفت شده صورت می‌گیرد. این تزریق معمولا طی چند دوره تکرار می‌شود و نکته‌ای مهمی که باید رعایت شود انجام خدمات کاردرمانی و فیزیوتراپی بعد از بوتاکس جهت دائمی سازی تغییرات به وجود آمده می‌باشد.

3. فیزیوتراپی:

تمرینات و تکنیک‌های فیزیوتراپی نقش اساسی در درمان تورتیکولی دارند. یک فیزیوتراپیست می‌تواند شما را از طریق تمرین درمانی که شامل؛ تمرینات کششی، تمرینات دامنه حرکتی، آموزش وضعیت‌های صحیح و تمرینات تقویتی با هدف قرار دادن عضلات گردن هست را حمایت کند.

در کلینیک‌های فیزیوتراپی از تکنیک‌هایی مانند درمان دستی، ماساژ، گرما درمانی، تحریک الکتریکی TENS و طب سوزنی برای کاهش درد و تنش عضلانی و بهبود انعطاف پذیری استفاده می‌شود.

در برخی از کیس‌ها از نوارهای کینزیوتیپ برای کشش عضلات کوتاه شده استفاده می‌شود؛ توجه داشته باشید که این چسب‌ها نباید بیشتر از یک 24 ساعت روی بدن کودکان باشد و در صورت لزوم مجددا تکرار شود.

همچنین آموزش وضعیت مناسب خوابیدن و فعالیت و پوزیشن کار جهت جلوگیری از عود مجدد این اختلال صورت می‌گیرد. آموزش‌های لازم جهت ویژگی‌های کج گردنی و تمریناتی که لازم است بیماران در منزل انجام دهند، توسط فیزیوتراپیست مشخص می‌شود.

4. کاردرمانی:

متخصصین حیطه کاردرمانی بزرگسالان یا کودکان پس از ارزیابی که از وضعیت بیمار انجام می‌دهند و بر مبنای شکایات و اولویت‌های فرد در زندگی پلن در مانی متناسب با وضعیت هر فرد را طراحی می‌کنند. طی جلسات کاردرمانی کودکان یا بزرگسالان عضلات کوتاه شده تحت استرچ مناسب قرار گرفته و کش می‌آیند.

همچنین عضلاتی که ضعیف هستند از طریق تمرینات مختلف تقویت می‌شوند. همچنین کاردرمانگران اصلاحات لازم در فعالیت‌های روزمره زندگی و وسایل مختلف را به بیماران توصیه می‌کنند. چنانچه فرد به ارتز یا بریس خاصی نیاز داشته باشد در اینجا تشخیص و توصیه می‌شود.

5. جراحی:

در موارد شدید کج گردنی و زمانی که درمان‌های غیرتهاجمی بهبود کافی ایجاد نکرده باشد، ممکن است جراحی توصیه شود. مداخلات جراحی شامل ریلیز یا رها شدن عضلات سفت و کوتاه گردن یا تنظیم مجدد مهره‌های گردن می‌باشد. روش جراحی بسته به شرایط فرد و علت اصلی بیماری متفاوت می‎باشد.

6. آموزش و مشاوره:

ارائه آموزش و مشاوره در مورد شرایط، مدیریت آن و پیامدهای بالقوه دراز مدت می‌تواند مفید باشد. این آموزش‌ها ممکن است توسط پزشک، کاردرمانگر، فیزیوتراپیست یا سایر اعضای تیم درمان بسته به تخصص هر فرد انجام شود.

همانطور که پیش‌تر نیز عنوان کردیم، روش درمان هرفرد بستگی به نوع و شدت بیماری دارد که باید دقیق مشخص شود. در نظر داشته باشید هر چه سریع‌تر روند درمان و توانبخشی را شروع کنید، احتمال کسب نتایج دلخواه و بهبودی کامل بیشتر است.

چه اسپیلنت‌هایی ممکن است در درمان تورتیکولی مورد استفاده قرار گیرد؟

در درمان تورتیکولی، آتل‌ها ممکن است برای کمک به حمایت و تثبیت گردن و ارتقای هم ترازی مناسب استفاده شوند. اهداف استفاده از آتل در کج گردنی عموما کاهش اسپاسم، حمایت و تثبیت گردن، بهبود دامنه حرکتی و بهبود وضعیت بدنی می‌باشد.

اسپیلنت‌‌های soft collar و cervical collar از رایج‌ترین مواردی است که برای این بیماران تجویز می‌شود. همچنین در مواردی موارد متحرک یا dynamic splint که اجازه حرکت بیشتری می‌دهند، تجویز می‌شود.

بهترین درمان تورتیکولی چیست؟

یک رویکرد چند رشته‌ای شامل هماهنگی بین متخصصان مراقبت‌های بهداشتی مانند فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، متخصص مغز و اعصاب، متخصص ارتوپدی و بیمار و خانواده برای پرداختن به جنبه‌های مختلف درمان و ارائه مراقبت‌های جامع ضروری می‌باشد و بهترین درمان تورتیکولی می‌باشد.

چند نکته مهم و کاربردی!

بهتر است در طول روز حداقل 15 دقیقه نوزاد خود را روی شکم بخوابانید تا مجبور شود سر را بچرخاند و همچنین توجه داشته باشید که خواب شبانه کودک را نباید روی شکم بگذارید. در طول روز سعی کنید توجه کودک را با صدا زدن و استفاده از جغجغه و… به سمت مخالف جهتی که خودش تمایل دارد سر را نگه دارد، جلب کنید.

تورتیکولی وضعیتی است که با انقباض غیرارادی عضلات گردن مشخص می‌شود و در نتیجه وضعیت گردن پیچ خورده یا کج می شود. در حالی که گزینه‌های درمانی مختلفی در دسترس است، روند توانبخشی شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی و ارتوپدی فنی به عنوان یک روش غیرتهاجمی بسیار مؤثر واقع می‌شود.

با این حال، مشورت با یک متخصص برای تعیین مناسب‌ترین گزینه درمان برای نیازها و اهداف خاص هر فرد بسیار مهم است. با درمان و حمایت مناسب، افراد مبتلا به تورتیکولی می‌توانند راحتی، عملکرد و کیفیت زندگی بهبود یافته را تجربه کنند.