ضایعه نخاعی؛ انواع آسیب نخاعی، عوارض و روش‌های درمان

ضایعه نخاعی یا SCI چیست؟

در زمان صدمه نخاع، ضایعه نخاعی اتفاق می‌افتد. غالباً ضایعه نخاعی، نتیجه حوادثی است که به دنبال شکستگی استخوان‌های گردنی و پشتی پیش می‌آید. زمانی که تونل استخوانی محافظت‌کننده از نخاع شکسته می‌شود، ممکن است به نخاع صدمه وارد شود.

این صدمه منجر به فلج عضلات و از بین رفتن حس در ناحیه زیرین سطح ضایعه یا حتی بروز علائم قطع نخاع می‌شود. آسیب نخاعی خطر جدی برای سلامتی و کیفیت زندگی افراد محسوب می‌شود.

ضربه‌های وارد بر ستون مهره‌ای ممکن است باعث بروز انواع آسیب نخاعی شود و ریشه‌های اعصاب نخاعی یا هر دو را درگیر کند. در ادامه به بررسی و بیان انواع آسیب‌های نخاعی و روش‌های درمان ضایعه نخاعی می‌پردازیم.

(نخاع کمر) نخاع کجاست؟

در جواب سوال “نخاع انسان از کجا تا کجاست؟” باید گفت؛ نخاع، از کف تحتانی مغز شروع می‌شود و در قسمت ابتدایی کمر تمام می‌شود.

نخاع، درون تونلی که از روی هم قرار گرفتن استخوان‌های مهره (ستون فقرات) تشکیل شده، قرار دارد. نخاع ۳۱ جفت عصب دارد که به قسمت‌های مختلف بدن وصل می‌شود. عصب‌های سمت راست، نخاع را به نیمه راست بدن و عصب‌های سمت چپ، نخاع را به نیمه چپ بدن ارتباط می‌دهند.

نخاع اطلاعات را به مغز می‌فرستد و مغز دستورات لازم را به نخاع می‌دهد، سپس نخاع دستورات مغز را از طریق عصب‌های نخاعی به عضلات منتقل می‌کند.

ضایعه نخاعی؛ انواع آسیب نخاعی، عوارض و روش‌های درمان

ضایعه نخاعی به دلایل مختلفی به وجود می‌آید، اما به هر علتی که به وجود آمده باشد، تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر سلامت جسمی، روانی و شیوه زندگی فرد خواهد داشت. لذا باید به توانبخشی ضایعه نخاعی، توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که می‌تواند در بیماران ضایعه نخاعی دستخوش تغییر شود، کیفیت زندگی و عوامل روحی و روانی مربوط به آن است.درمان بیماری با کاردرمانی ضایعه نخاعی و درمان قطع نخاع، با نگاهی کلی نگر باعث افزایش سطح استقلال و در نتیجه کیفیت زندگی افراد می‌شود.

انواع ضایعه نخاعی چیست؟

به طور کلی، ضایعات نخاعی به دو دسته ضایعات نخاعی کامل و ضایعات نخاعی ناقص (پارشیال) دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه به تعریف هر کدام می‌پردازیم.

ضایعه نخاعی کامل:

اگر فرد هیچ حس و حرکتی ارادی در ناحیه زیرین سطح ضایعه نداشته باشد، گفته می‌شود ضایعه نخاعی «کامل» است.

ضایعه نخاعی ناقص (پارشیال):

چنانچه فرد کمی حس و یا حرکت در ناحیه زیرین سطح ضایعه داشته باشد، ضایعه نخاعی «ناقص» یا پارشیال است.

عملکرد بدن پس از آسیب‌نخاعی چگونه‌است؟

وقتی نخاع دچار صدمه می‌شود، پیام‌هایی که بدن در ناحیه زیرین سطح ضایعه نخاعی احساس می‌کند، به مغز نمی‌رسد و همچنین دستورات مغز نمی‌توانند به بخش آسیب‌دیده برسند. در نتیجه؛ احساس و حرکت فرد در ناحیه زیرین سطح ضایعه نخاعی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

ممکن است فرد کنترل ادرار و مدفوع را از دست بدهد، یا در این مورد با مشکل مواجه شود. با گذشت زمان و همچنین توانبخشی ضایعه نخاعی و همچنین تقویت عضلات کف لگن، این مشکل به تدریج از بین می‌رود و مدیریت مثانه و روده فرد به حالت عادی برمی‌گردد.

مدت زمان ترمیم نخاع:

بسیاری از افراد پس از آسیب نخاعی یک سوال را مطرح می کنند:

آیا نخاع آسیب دیده ترمیم می‌شود؟

خیر نخاع پس از آسیب ترمیم بطور کامل ترمیم نمیشود اما با گذراندن دوره‌ی شوک نخاعی امکان بهبودی و تمرمیم جزیی وجود دارد. اما مدت زمان ترمیم نخاع بسیار متنوع است و بستگی به سطح و شدت آسیب، نوع درمان پزشکی و بازتوانی، و ویژگی‌های فردی دارد.

برخی افراد ممکن است در چند هفته یا ماه اولیه پس از آسیب، بهبودی قابل توجهی داشته باشند، اما باید توجه داشته باشید که بهبود کامل نیاز به مدت زمان بیشتر و حتی سال‌ها تمرین دارد.

همچنین، متغیرهایی نظیر نوع و میزان حمایت درمانی، تنظیمات فیزیکی و روانی محیط، و شرایط بهداشتی فرد نقش مهمی در فرآیند بهبودی ایفا می‌کنند.

نوع درمان ها از جمله روشهای کاردرمانی، فیزیوتراپی و بازتوانی فرد مهمترین نکته برای بهبود و افزایش استقلال فردی است. امروزه رویکردهایی جدیدی برای ترمیم و بازسازی نخاع در دست تحقیق است از جمله نورالینک (Neuralink Corporation) و گرافن است که وارد فاز آزمایش های انسانی شده اند و امید است که هرچه زودتر بطور تاییدشده به روند درمان ضایعه نخاعی وارد شود.

تاثیر ضایعه نخاعی بر استقلال فرد، به چه عواملی بستگی دارد؟

میزان تأثیر ضایعه نخاعی بر استقلال فرد به سطح ضایعه نخاعی، کامل یا ناقص بودن ضایعه، سن، جنس، زمینه‌های فرهنگی، شخصیت، ساختار فیزیکی، زمینه‌های آموزشی، وضعیت خانوادگی و موقعیت مالی فرد و همچنین زمان شروع تمرینات کاردرمانی و توانبخشی آسیب نخاعی بستگی دارد.

همه‌گیری و شیوع ضایعه نخاعی به چه صورت است؟

آسیب طناب نخاعی (SCI) عمدتاً در مردان جوان به وجود می‌آید. ۵۰ درصد از آن‌ها، بین ۱۶ تا ۳۰ سال سن دارند. افراد بالای ۶۰ سال، ۱۰ درصد از همه موارد صدمات آسیب طناب نخاعی را به خود اختصاص می‌دهند. این رقم در ۲۵ سال اخیر در حال افزایش بوده است.

دلایل عمده ایجاد ضایعه نخاعی از نگاه بیماران:

بر اساس پژوهش صورت‌گرفته در مراکز توانبخشی بزرگسالان مبتلا به ضایعه نخاعی، از میان بیماران گزارش‌شده به شرح زیر است:

دلایل عمده ایجاد ضایعه نخاعی از نگاه بیماران عبارتند از:

• 48 درصد در اثر تصادف با وسیله‌ی نقلیه‌موتوری
• 23 درصد در اثر سقوط‌از‌بلندی یا زمین‌خوردگی
• 14 درصد در اثر خشونت‌ها و درگیری‌های منجر به زخم ناشی از گلوله
• 9 درصد در نتیجه‌ی آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های ورزشی_تفریحی
•  مابقی بر اثر آسیب‌های دیگری مانند التهاب و خون‌ریزی در کانال نخاعی و… به‌وجود آمده‌اند.

افراد دارای ضایعه نخاعی، از گسترده‌ترین جمعیت معلولان جهان هستند، لذا انتظار داریم که سازمان بهداشت جهانی هرساله به دنبال راهکارهای پربازده‌تری در زمینه درمان و توانبخشی ضایعه نخاعی باشد. شیوع این عارضه به طور متوسط در جهان بین ۲۰ تا ۵۰ نفر در هر یک میلیون نفر است. سالانه بیش از ۳۰۰۰ نفر در کشور دچار ضایعات نخاعی می‌شوند و میزان وقوع آن در مردان بیشتر از زنان است.

انواع الگوهای فلج بدنی در افراد ضایعه‌نخاعی

هرچه محل ضایعه نخاعی به مغز نزدیک‌تر باشد، سطح و شدت آسیب نخاعی بیشتر خواهد بود. به طور کلی، شایع‌ترین انواع آسیب‌های نخاعی در شکل زیر خلاصه می‌شوند:

انواع آسیب‌های نخاعی

ضایعات نخاعی از نوع آسیب به ستون فقرات در ناحیه گردنی، منجر به فلج تتراپلژی و ضایعه نخاعی گردنی می‌گردد.

• از دست دادن بخشی از حرکت بازوها و فقدان کامل حرکت تنه و پاها.
• در فرد تتراپلژی، صورت، گردن، شانه‌ها، ساعد و دست‌ها حس دارند، ولی هیچ حسی در پاها وجود ندارد.
• فرد مشکلاتی در تنفس و سرفه کردن پیدا خواهد کرد.

آسیب نخاعی در سطح سگمان‌های نخاعی سینه‌ای، باعث پاراپلژی شدید یا فلج دو اندام می‌شود.

• ضایعه نخاعی در سطح بالایی پشت باعث کاهش حرکات تنه و فقدان کامل حرکات پاها می‌شود.
• قسمت بالای سینه دارای حس می‌باشد. اما هیچ حسی در ناحیه شکم و پاها وجود ندارد.
• فرد کمی مشکل در سرفه کردن خواهد داشت.

آسیب نخاعی در سطح مهره‌های انتهایی سینه‌ای و کمر به پایین (مخروط نخاعی)، منجر به فلج در اندام تحتانی یا پاراپلژی خفیف و ضایعه نخاعی کمری می‌گردد.

• ضایعه نخاعی در سطح پایینی پشت باعث کاهش یا فقدان کامل حرکات پاها می‌شود.
• فرد تا ناحیه شکم دارای حس می‌باشد، ولی حس پاها ناقص است.
• فرد در تمام سطوح ضایعه نخاعی در کنترل ادرار و مدفوع مشکل خواهد داشت.

توجه: در تمام سطوح ضایعه نخاعی، فرد به توانبخشی و کاردرمانی ضایعه نخاعی احتیاج دارد.

عوارض آسیب نخاعی در افراد پس از ایجاد ضایعه:

عوارض آسیب نخاعی در افراد پس از ایجاد ضایعه عبارت است از:

• اختلالات حرکتی در اندام‌های مختلف و متناسب با سطح ضایعه
• اختلالات حسی
• درد
• مشکل در کنترل و مدیریت ادرار و مدفوع
• عفونت‌های احشایی و ادراری
• مشکلات خون‌رسانی و سرگیجه یا غش در هنگام ایستادن یا نشستن
• مشکل در سرفه کردن، بلع و دستگاه تنفسی
• مشکلات ادم و تورم در دست‌ها و پا
• سردردهای ضربان‌دار و فشار خون بالا
• زخم‌های فشاری و زخم بستر
• سخت شدن حرکات مفاصل و استخوانی شدن غیر معمول
• پوکی، ضعف و شکستگی استخوان‌ها
• اسپاسم و تکان خوردن و پرش قسمت‌های فلج بدن
• اختلال در تمایلات جنسی
• اختلال در تنظیمات دمای بدن و واکنش بدن در سرما و گرما
• مشکل در احساسات و عواطف فرد

در ادامه به بررسی و بیان ترمیم نخاع پس از ضایعه نخاعی می‌پردازیم.

آیا نخاع پس از ضایعه ترمیم می‌شود؟

وقتی نخاع آسیب می‌بیند، نمی‌تواند مجددا ترمیم شود و دوباره رشد نخواهد کرد. ممکن است هنگام خارج شدن نخاع از مرحله شوک، کمی علائم بهبودی ضایعه نخاعی مشاهده شود. شوک نخاعی بلافاصله پس از هر ضایعه نخاعی اتفاق می‌افتد. در این حالت، نخاع کار خود را متوقف می‌کند و فرد قادر به هیچ حرکتی نخواهد بود.

شوک نخاعی ممکن است چند ساعت و گاهی تا ۶ ماه طول بکشد و در مدت شوک نخاعی تشخیص اینکه نخاع چه میزان آسیب دیده دشوار است. هنگامی که التهاب، کوفتگی و خونریزی از بین می‌رود ممکن است کمی بهبودی به دست آید. معمولاً علائم بهبودی ضایعه نخاعی در ۶ ماه اول بعد از ضایعه نخاعی اتفاق می‌افتد.

بنابراین باید بلافاصله بعد از اتمام زمان محدودیت حرکتی که پزشک یا دکتر ضایعه نخاعی اعلام می‌کند، کاردرمانی و توانبخشی ضایعه نخاعی را شروع کنیم. برخی از افراد علائمی از بهبودی را تا ۲ سال بعد از ضایعه نخاعی نیز نشان می‌دهند.

اگر آسیب نخاعی در اثر یک عفونت یا تومور ایجاد شود، احتمال بهبودی کامل وجود خواهد داشت.

در مراقبت از فرد آسیب‌نخاعی باید به چه مواردی توجه کنیم؟

در هنگام مراقبت و یا حتی ارائه خدمات کاردرمانی و توانبخشی آسیب نخاعی به آسیب‌دیدگان نخاعی، لازم است با احتیاط عمل کرده و نکات زیر را مدنظر داشته باشیم:

راهکار جلوگیری از ایجاد زخم فشاری در افراد ضایعه نخاعی:

زخم‌فشاری بخشی از پوست و ماهیچه است که به دلیل نشستن یا دراز کشیدن طولانی و بدون حرکت در یک وضعیت ایجاد می‌شود.

وقتی ما مدت طولانی در یک وضعیت قرار می‌گیریم، معمولاً احساس ناراحتی می‌کنیم و وضعیت خود را با حرکت تغییر می‌دهیم. فرد ضایعه نخاعی قادر به درک این احساس نیست و ممکن است مدت‌ها وضعیت خود را تغییر ندهد. زخم‌فشاری در بخش‌هایی از بدن که وزن تحمل می‌کنند و به‌راحتی استخوان زیر پوست آن احساس می‌شود، به‌وجود می‌آید.

مناطقی که بیشتر در معرض زخم هستند، بسته به نحوه نشستن یا دراز کشیدن فرد روی‌پشت، جلو و پهلو متفاوت است. برای جلوگیری از زخم‌فشاری، مراقبت‌کننده باید فرد آسیب نخاعی را در طول روز به پوزیشن‌های مختلف جابه‌جا کند.

در این زمینه می‌توان از خدمات کاردرمانی و توانبخشی آسیب نخاعی به صورت هوم‌ویزیت (کاردرمانی ضایعه نخاعی در منزل) استفاده کرد. همچنین درصورت بروز زخم فشاری، بهتر است فرد سریعاً به پزشک مراجعه کند.

توجه به کنترل ادرار و کنترل مدفوع در افراد آسیب‌نخاعی:

فرد ضایعه نخاعی نمی‌تواند احساس کند چه موقع نیاز به ادرار کردن دارد. او باید راه دیگری را برای تخلیه ادرار و مدفوع یاد بگیرد و اگر راه مناسبی پیدا نکند، مرتب خود را خیس می‌کند. این مسئله علاوه‌بر احساس شرمندگی و احساس بد، ممکن است باعث ایجاد زخم‌فشاری شود.

در صورت عدم تخلیه مثانه به‌طور کامل نیز، احتمال ابتلا به عفونت‌های ادراری و به دنبال آن تب‌های شدید وجود دارد. در این صورت لازم است هرچه سریع‌تر، توسط پزشک، تحت درمان آسیب نخاعی قرار گیرد. برای جلوگیری از مشکلات شدید ادرار و مدفوع پیشنهاد می‌شود از سوند، کاندوم مخصوص ادرار، پوشک بزرگسالان و… استفاده کرد.

برای بازگشتن کنترل ادرار و مدفوع در آسیب نخاعی، فرد باید از فیزیوتراپی ضایعه نخاعی (استفاده از دستگاه بیوفیدبک و لیزر)، تمرینات کاردرمانی ضایعه نخاعی برای تقویت عضلات کف لگن و تحریک عمقی اعصاب محیطی را در برنامه‌های درمانی خود قرار دهد.

مشکل سرفه کردن افراد آسیب نخاعی، تتراپلژی و پاراپلژی چیست؟

همه افراد تتراپلژی و بعضی افراد پاراپلژی شدید در سرفه کردن مشکل خواهند داشت. زیرا عضلاتی که به سرفه کردن کمک می‌کنند، فلج می‌شوند. افراد ضایعه‌ی نخاعی در این مورد باید به گفتاردرمانی ضایعه نخاعی برای تقویت عضلات حلقی و دهانی مراجعه کنند، زیرا سرفه کردن بسیار مهم است و ریه‌ها را از خلط پاک می‌کند.

پوزیشن‌های مناسب برای تخلیه‌ی خلط در توانبخشی ضایعه نخاعی در شکل زیر ترسیم شده‌اند:

خلط مایعی است که در ریه ساخته می‌شود. افرادی که در سرفه کردن مشکل دارند نمی‌توانند خلط را بیرون بدهند. ممکن است دچار عفونت قفسه سینه شوند. اگر خلط خارج شده زرد یا سبز رنگ باشد، علامت عفونت است و فرد باید به پزشک مراجعه کند.

سر‌درد‌های ضربان‌دار و فشار‌خون‌بالا در افراد ضایعه‌نخاعی:

افراد تتراپلژی و پاراپلژی شدید ممکن است دچار افزایش‌فشار‌خون و سر‌دردهای ضربان‌دار شوند. گاهی علائم ضایعه نخاعی می‌توانند خود را از قبیل عرق‌کردن، لرز، لک‌های صورت و کندی نبض را نشان بدهند. همچنین ممکن است دچار اضطراب شوند. این حالت، اختلال رفلکسی نامیده می‌شود.

احساس سرگیجه یا غش هنگام نشستن یا ایستادن در افراد آسیب نخاعی:

احساس سرگیجه و غش در افراد تتراپلژی و پاراپلژی شدید شایع است. به دلیل ضعف در جریان‌خون قسمت‌های فلج بدن ایجاد شده و در هنگام نشستن و یا ایستادن پس از دراز‌کشیدن به‌مدت‌طولانی بیشتر می‌شود. این احساس ممکن است به مدت چند‌روز هر‌بار که فرد می‌نشیند یا می‌ایستد اتفاق بیفتد. در بعضی از موارد ممکن است بیش از یکسال طول بکشد.

چگونه می‌توانیم خطر سرگیجه و غش را در فرد دارای آسیب نخاعی کم کنیم؟

برای کاهش خطر سرگیجه و غش فرد باید در ابتدا به مدت یک یا دو هفته وقتی می‌خواهد بعد از مدتی از خوابیدن در تخت، روی ویلچر بنشیند، برای دو ساعت در حالت نشسته روی‌تخت بماند. بهتر است این کار را دو تا سه بار در روز انجام دهید. زمانی می‌توان ایستادن را شروع کرد که هنگام نشستن، احساس سرگیجه یا غش نداشته‌باشد.

اگر فرد احساس سرگیجه و غش دارد؛

1. فرد را به جلو روی میز چارچوب مخصوص ایستادن خم‌کنید.
2. اگر فرد در ویلچر بود ولیچر را به عقب یا او را به جلو خم‌کنید.

در توانبخشی ضایعه‌نخاعی، فرد مکرراً در حالت‌های ایستاده و نشسته قرار می‌گیرد که این امر باعث عادی‌شدن جریان‌خون در پوزیشن‌های مختلف می‌شود و احتمال سردرد و افت‌فشار بعد از چند جلسه، کاهش می‌باید و نهایتاً بصورت کامل از بین می‌رود.

علت تکان‌خوردن و پرش قسمت‌های فلج بدن در ضایعه‌نخاعی:

با خارج‌شدن از مرحله شوک نخاعی، هنگام حرکت‌دادن یا لمس‌کردن قسمت‌های فلج بدن آن‌ها شروع به پریدن یا تکان‌خوردن می‌کنند. پریدن و تکان‌خوردن قسمت‌های فلج بدن به معنی برگشت حرکات ارادی نیست بلکه، رفلکسی (غیر‌ارادی) هستند. این حرکات اسپاسم نامیده می‌شوند. اسپاسم زمانی بروز‌می‌کند که اعصاب زیرین سطح ضایعه صدمه‌ندیده‌باشد.

در کاردرمانی ضایعه نخاعی با انجام تکنیک‌ها و تمرینات مهاری (مثل کشش، دوچرخه‌ی برعکس، خوابیدن روی‌شکم، وزن اندازی با کمک تخت ایستا و…) اسپاسم فرد تا‌حد‌امکان کاهش‌می‌یابد.

• تورم دست‌ها و پاها:

به دلیل ضعف در جریان‌خون‌بدن، اندام‌های فلج بدن گاهی متورم می‌شوند. تورم دست‌ها در مرحله شوک نخاعی شایع‌تر است. در افراد تتراپلژی که قادر به حرکت دست‌ها نیستند، تورم دست‌ها بیشتر دیده می‌شود. تورم پاها در بین افرادی که پاهای شل دارند متداول‌تر است. تلاش برای کاهش‌تورم ضروری است. تورم می‌تواند منجر به تغییر شکل دست‌ها و پاها شود. کاردرمانی و توانبخشی آسیب نخاعی با تکنیک‌های کاهش تورم (ماساژ افراد ضایعه نخاعی مانند ماساژ: اندام از دیستال به پروگزیمال، باندینگ فشاری و…) به کاهش تورم اندام‌ها می‌پردازد.

• ضعف استخوان‌ها و شکستگی:

بعد از ضایعه نخاعی، به دلیل عدم استفاده، استخوان‌ها ضعیف می‌شوند و در نتیجه زودتر دچار شکستگی می‌شوند. شکستگی می‌تواند به دنبال افتادن از ویلچر هنگام جابه‌جایی یا در اثر حمل غلط توسط دیگران ایجاد شود.

با مراجعه به کلینیک‌های توانبخشی ضایعه نخاعی می‌توانید نحوه انتقال صحیح بیماران آسیب نخاعی را آموزش ببینید. ما در کلینیک کاردرمانی ایستا، با استفاده از جدیدترین روش درمان ضایعه نخاعی در ایران، این امکان آموزشی را برای همراهان عزیز درمان جویان فراهم نموده‌ایم.

تا اینجا به نکات مهمی که باید در خصوص مراقبت و برخورد با افراد دارای ضایعه نخاعی به آن‌ها توجه شود، پرداختم. در ادامه، به بررسی عوارض و عواقب ناشی از ضایعه نخاعی که ممکن است زندگی این عزیزان را تحت‌الشعاع قرار‌دهد می‌پردازیم.

رفتارهای جنسی پس از ضایعه‌نخاعی چه تغییری می‌کند؟

تمایلات جنسی:

معمولاً تمایلات جنسی افراد بعد از آسیب نخاعی تغییر نمی‌کند. در بسیاری مواقع بدن افراد ممکن است همان عکس‌العمل‌های قبلی را نشان دهد. به هر حال، توانایی تحرک در حین عمل جنسی و نیز درک حس در ناحیه تناسلی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

میزان تأثیر، بستگی به ناحیه آسیب‌دیده، کامل یا ناقص بودن آسیب و زمان مراجعه به کلینیک‌های کاردرمانی و توانبخشی آسیب نخاعی دارد. در برخی مردان حالت نعوظ در آلت تناسلی کاملاً از بین می‌رود، ولی برخی دیگر قادر به ایجاد نعوظ در آلت هستند اما نمی‌توانند حالت نعوظ را حفظ کنند.

انزال منی احتمالاً کاهش پیدا خواهد کرد. احساس اوج لذت از بین رفته یا کاهش می‌یابد. باروری اسپرم‌ها کم‌اثر می‌شود. زنان نیز، ممکن است با کاهش ترشحات جنسی داخل واژن مواجه شوند، اما قابلیت بارداری همانند سابق خواهد بود.

ادامه قاعدگی در زنان پس از ضایعه نخاعی به چه نحوی می‌باشد؟

عادت ماهیانه ممکن است در چند ماه اول پس از آسیب نخاعی قطع شود. هنگامی که عادت ماهیانه دوباره شروع شد، فرد باید مراقبت‌های معمول را انجام دهد. اگر نوار بهداشتی ضخیم باشد یا در جای مناسبی قرار نگیرد، ممکن است در اثر نشستن روی آن، باعث ایجاد زخم فشاری شود.

چه موقع پس از آسیب نخاعی، افراد می‌توانند برای بارداری اقدام کنند؟

اگرچه احتمال بارداری در زنان ضایعه نخاعی وجود دارد، ولی توصیه می‌شود در یکی دو سال اول بعد از آسیب نخاع از بارداری خودداری کند. زیرا بدن نیاز دارد تا با شرایط بعد از آسیب نخاعی سازش پیدا کند. همچنین ستون فقرات و طناب نخاعی برای قوی شدن و عادی شدن نیاز به زمان دارند. برای کاهش مدت‌زمان قوی شدن بدن افراد، پیشنهاد می‌شود بلافاصله بعد از دستور پزشک، کاردرمانی و فیزیوتراپی ضایعه نخاعی شروع شود.

علائم بهبودی ضایعه نخاعی

بهبودی ضایعه نخاعی به نوع آسیب (کامل یا ناقص)، شدت آن، و موقعیت آسیب بستگی دارد. علائم بهبودی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1. بازگشت حس و حرکت

• بازگشت تدریجی حس به قسمت‌هایی از بدن که قبلاً تحت تأثیر آسیب قرار گرفته بودند.
• توانایی انجام حرکات جدید یا تقویت حرکات قبلی در اندام‌های آسیب‌دیده.

2. کاهش اسپاسم عضلانی

• کاهش انقباضات غیرارادی عضلات یا اسپاستیسیته که اغلب بعد از آسیب مشاهده می‌شود.

3. بهبود کنترل مثانه و روده

• بهبود توانایی در کنترل دفع ادرار یا مدفوع.
• کاهش نیاز به استفاده از تجهیزات کمکی برای این امور.

4. تعادل بهتر در بدن

• تقویت قدرت عضلات مرکزی بدن، که باعث بهبود تعادل هنگام نشستن یا ایستادن می‌شود.

5. کاهش درد یا علائم عصبی

• کاهش دردهای نوروپاتیک یا علائمی مانند گزگز و بی‌حسی.
• کاهش درد در ناحیه جراحی
• نکته: احساس درد در اندام تحتانی که حسی پیش از این نداشتند و پس از حرکت و انجام توانبخشی بروز یابد، نشانه‌ی بهبود آسیب نخاعی است.

6. پیشرفت در توان‌بخشی

• افزایش توانایی در ایستادن، استفاده از دست‌ها و پاها و حتی افزایش توانایی در استفاده از وسایل کمکی مانند واکر، صندلی چرخدار، یا اسکلت‌های رباتیک.
• افزایش تحمل بدن در تمرینات کاردرمانی.

7. بهبود وضعیت روانی

• بهبود انگیزه و روحیه فرد، همراه با کاهش استرس و اضطراب مرتبط با آسیب.

8. نشانه‌های بازسازی عصبی

• ممکن است بازسازی مسیرهای عصبی در موارد آسیب‌های ناقص رخ دهد، که باعث بهبود عملکرد شود.

راهکارهای درمان ضایعات نخاعی:

راهکارهای درمان ضایعات نخاعی عبارت است از:

• کاردرمانی و توانبخشی آسیب نخاعی
• فیزیوتراپی ضایعه نخاعی
• مصرف دارو برای بهبود نسبی در بیمار
• استفاده از بریس‌ها جهت ثبات
• جراحی

تیم مرکز توانبخشی بیماران ضایعه نخاعی ایستا، متشکل از کاردرمانگران مجرب و برنامه‌های درمانی جامع، قدم‌به‌قدم با رعایت تمامی اصول حرفه‌ای توانبخشی ضایعه نخاعی، به بیماران بهترین خدمات را ارائه می‌دهند.

افزایش استقلال عملکردی در افراد ضایعه‌ی نخاعی:

برای افزایش استقلال عملکردی در افراد آسیب نخاعی، درمانگران باید موارد زیر را در برنامه‌های توانبخشی ضایعه نخاعی خود پیاده‌کنند:

• حرکت دادن به اندام‌های فلج
• تمرینات متناسب با سطح توانایی فرد
• آموزش نحوه چرخیدن و نشستن به فرد و خانواده
• انتخاب مناسب ویلچر و آموزش‌های لازم برای استفاده از آن.
• آموزش نحوه حمام‌کردن و شستشو
• آموزش طریقه‌ی لباس پوشیدن
• آموزش نحوه‌ی ایستادن
• آماده‌سازی فرد برای راه‌رفتن با بریس

در کاردرمانی ضایعه نخاعی، حرکت اندام‌های فلج بدن باید به چه نحوی انجام شود؟

• حرکت اندام‌های فلج بدن باید بالافاصله بعد از ضایعه هنگامی‌که هنوز فرد بستری است،شروع می شود.
•  حرکت اندام‌های فلج بدن باید حداقل یکبار در روز انجام شود.
•  به‌دلیل اینکه فرد حس ندارد، اندام‌های فلج بدن باید با ملایمت و با دقت حرکت داده‌شود.
• هر حرکت باید بطور ریتمیک و آهسته انجام شود.
• اگر به دلیل اسپاسم یا کوتاهی عضلات انجام یک حرکت مشکل است، آن بخش از بدن را باید در دفعات بیشتری حرکت داد.
• اگر هر گونه سفتی در طول حرکت وجود دارد، آن اندام را به مدت ۱۰ ثانیه در حالت کشش نگه‌دارید تا انجام حرکت راحت‌تر شود.

در ادامه به بررسی و بیان اصول تمرینات توانبخشی ضایعه نخاعی می‌پردازیم.

اصول تمرینات توانبخشی ضایعه نخاعی:

برای انجام بعضی از حرکات و فعالیت‌ها بعد از ضایعات نخاعی، لازم است عضلات‌سالم تقویت شوند. برای قوی‌تر‌شدن عضلات سالم، فرد باید تمرین کند و تکنیک‌های توانبخشی ضایعه نخاعی که درمانگر آموزش می‌دهد را به طور کامل انجام‌دهد.

عضلات سالم می‌توانند به وسیله بلند‌کردن وزنه به دفعات و یا بلند‌کردن وزنه‌های سنگین‌تر تقویت شوند. فرد باید تمرینات را با دقت و زیر نظر درمانگر انجام‌بدهد. در ابتدا باید بدون استفاده از وزنه تمرینات را شروع کند. قبل از استفاده از وزنه او باید بتواند تمرینات را بدون هیچ گونه مشکلی انجام‌دهد.

هنگام شروع استفاده از وزنه باید وزنه‌ای را انتخاب‌کند که بتواند با کمی تلاش آن را بلند کند. تمرینات را باید در مدت زمان تعیین‌شده، دو بار در روز تکرار کند. در ابتدا باید دفعات بلند‌کردن وزنه را افزایش بدهد و سپس از وزنه‌های سنگین‌تر استفاده کند. تمرینات باید هنگامی‌که فرد بستری است و پس از تثبیت فرد هرچه زودتر آغاز شود.

فیزیوتراپی ضایعه نخاعی:

فیزیوتراپی، یکی از مهم‌ترین بخش‌های توانبخشی برای افراد ضایعه نخاعی می‌باشد، که نقش مهمی در بهبود و افزایش کیفیت زندگی درمانجویان دارد.خدمات فیزیوتراپی با هدف جلوگیری از عوارض جراحی و بستری شدن، جلوگیری از محدودیت جسمی-حرکتی و بهبود دامنه حرکتی مفاصل ارائه می‌گردد.

تمرین درمانی و نرمش‌های کششی و تقویتی در فیزیوتراپی سبب ایجاد تحرک در مفاصل و اندام‌ها می‌شود، بنابراین عوارض ناشی از کاهش تحرک را به حداقل‌ترین سطح ممکن می‌رساند.

همچنین در فیزیوتراپی ضایعه‌نخاعی عوارض حسی و حرکتی ناشی از این اسیب تا‌حد‌ممکن کاهش می‌یابد و به درمانجویان کمک می‌کند تا بتواند هرچه سریع‌تر و اسان‌تر با شرایط‌جدید زندگی خود کنار آمده و برای بهبودی تلاش کنند.

 فیزیوتراپی ضایعه نخاعی نقش موثری در بازگشت افراد به زندگی طبیعی و کاهش عوارض ناشی از اسیب نخاعی دارد. الکتروتراپی یکی از متدهای موثر فیزیوتراپی برای کمک به بیماران ضایعه‌نخاعی است.

متدهای فیزیوتراپی ضایعه نخاعی:

متدهای فیزیوتراپی ضایعه نخاعی عبارت است از:

• تمرینات دامنه حرکتی (ROM)؛ شامل: تمرینات فعال وغیر‌فعال در مفاصل و اندام‌های فلج بیمار تا حد توانایی آن‌ها
• تمرینات درمانی برای مفاصل غیر‌فلج
• آموزش و تمرینات درمانی برای جابه‌جایی و انتقال وزن
• بایوفیدبک برای حرکت آگاهانه عضلات ضعیف یا فلج بدن
• تحریک الکتریکی FES برای تقویت و ایجاد انقباض درعضلات
• استفاده از تنس، US و گرمادرمانی برای کاهش درد

در ادامه درباره کاردرمانی ضایعه نخاعی در منزل صحبت کرده‌ایم.

کاردرمانی ضایعه‌نخاعی در منزل:

در روزهای اول پس از جراحی که جابه‌‌‌‌‌جایی بیمار حساس و مشکل است می‌توان از توانبخشی وکادرمانی ضایعه نخاعی در منزل بیمار، بهره برد.

ایستادن و راه‌رفتن با تکنیک‌های توانبخشی ضایعه‌نخاعی به چه صورت است؟

در ایستادن و راه رفتن در ضایعه نخاعی، اگر فرد بتواند به مدت ۷ ساعت و بدون احساس سرگیجه روی ویلچر بنشیند، تمرین ایستادن را شروع می‌کنیم. تمرینات ایستادن باید بعد از تمرینات تعادلی انجام شود.

حداقل به مدت یک ساعت و دو بار در هفته باید ایستاد. در ابتدا فرد باید بریس مخصوص خود را با تجویز پزشک دریافت کند. سپس، به فرد، ایستادن از حالت نشسته (روی ویلچر) در بین پارالل را آموزش می‌دهیم و با تمرینات تعادلی کاردرمانی ضایعه نخاعی، در حالت ایستاده فرد را برای قدم برداشتن آماده می‌کنیم.

علایم بهبودی ضایعه نخاعی:

علایم بهبودی ضایعه نخاعی متنوع هستند و این علایم در هر فرد با توجه به سطح آسیب، میزان آسیب و کارکرد بازتوانی فرد متفاوت است. بهبودی می تواند شامل بهبود حرکت، حس، کاهش درد و گزگز، افزایش استقامت، درک حس ادرار و مدفوع و کنترل آنها باشد.

گستردگی آسیب نخاعی در کشور

با توجه به‌میزان گستردگی آسیب‌نخاعی در کشور، وزرات بهداشت در این زمینه باید چه‌خدماتی ارائه‌دهد؟

• اولین موردی که در کشور خیلی به آن توجه نمی‌شود، انجام توانبخشی ضایعه نخاعی در فازهای اولیه و بیمارستان هاست.
• ارجاع به موقع و مناسب پزشکان متناسب با مشکل فرد، به فیزیوتراپی ضایعه نخاعی و کاردرمانی ضایعه نخاعی، بسیار اهمیت دارد.

در ادامه به بررسی فعالیت‌های اجتماعی افراد پس از ضایعه نخاعی می‌پردازیم.

آیا فعالیت‌های اجتماعی افراد پس از ضایعه‌نخاعی مختل می‌گردد؟

افرادی که دچار ضایعه نخاعی شده‌اند، می‌توانند پس از آموزش‌های توانبخشی ضایعه نخاعی، برای بازگشت به جامعه در فعالیت‌های خانوادگی، بازی کردن، مدرسه، کار کردن و حضور فعال در جامعه شرکت داشته باشند.

منابع:

کتاب زندگی مستقل پس از ضایعه‌ی‌نخاعی_ترجمه :فرانک تفرشی_محسن ایروانی

مقاله‌ها:

• کیفیت خواب در بیماران ضایعه‌ی نخاعی_نویسنده:ناصر صدقی،زهرا منجمد،عبدالله موسوی،شهرام قربانی_سال1394_دوره7
• بررسی رابطه سطح ضایعه نخاعی با کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به ضایعه‌ی نخاعی_نویسنده:خزاعلی خدیجه_حسینی عفت_نصیری امیرحسین_آمارلویی موسی_گنجی مخمدکاظم_سال 1397_دوره 18
• بررسی شیوع درد‌های خیالی در بیماران ضایعه نخاعی_نویسنده::شجاعی هادی_جعفری علیرضا_ولایی سیدشهره_سال 1388_دوره1

سوالات پر‌تکرار