زمانی که فردی دچار ضایعه نخاعی می‌شود، در واقع ارتباط بین مغز و بدن بسته به شدت آسیب به صورت کامل یا ناقص قطع می‌شود و سیگنال‌های عصبی مورد نیاز فعالیت عضلات مختلف به آنها نمی‌رسد و عضلات دچار ضعف یا فلجی می‌شوند.
اما این ارتباط از دست رفته را می‌توان با بهره بردن از خاصیت نوروپلاستیسیته بافت‌های عصبی دوباره تاحدی احیا کرد تا سیم کشی مجدد صورت گیرد و سیگنال‌های عصبی مجددا به عضلات برسند.
در ادامه این مقاله ما خاصیت نوروپلاستیسیتی و تمرینات آسیب نخاعی که این خاصیت را تقویت می‌کنند، به صورت کامل بررسی کرده‌ایم.
هنگام جستجوی تمرینات آسیب نخاعی برای افزودن به رژیم درمانی خود، یافتن تمرین‌هایی که مناسب‌ترین تمرین‌ها با سطح توانایی شما هستند، ضروری است. در ادامه مزایای تمرینات آسیب نخاعی و انواع مختلف تمریناتی که می‌توانید برای بهبود ریکاوری استفاده کنید، مورد بحث قرار خواهد گرفت.
مختصری از ضایعه نخاعی:
فهرست
همانطور که می‌دانید نخاع به عنوان جزئی از سیستم عصبی مرکزی (CNS) از سوراخ مگنوم تا سطح مهره‌های L1-L2 کشیده شده است و رابط مغز و سیستم عصبی محیطی می‌باشد.
آسیب نخاعی یا spinal cord injury که به SCI نیز معروف است ممکن است در هر کدام از سطوح نخاع از بالا تا پایین با شدت‌های متفاوت رخ دهد که هر چه سطح ضایعه بالاتر باشد مشکلات بیشتری برای بیمار به وجود می‌آید.
روند بهبود و ترمیم نخاع در افراد بسته به شدت آسیب متفاوت می‌باشد اما عموما پزشکان و درمانگران به صورت کلی معتقدند تایم طلایی بهبود یا همان گلدن تایم درمان و اوج نوروپلاستیسیتی حدود 6 هفته اول پس شروع درمان می‌باشد.
نوروپلاستیسیتی چیست؟
نوروپلاستیسیته یا انعطاف پذیری عصبی یک خاصیت در بافت عصبی است که نشان می‌دهد مغز در بزرگسالی و پس از سنین رشد نیز می‌تواند تغییر کند. این تغییر در مسیرهای عصبی و سیناپس‌ها و به دنبال تغییرات در رفتارها، محیط و یا آسیب‌ها به وجود می‌آید.
در ضایعه نخاعی نیز اگر از نوع ناقص باشد و شدت آسیب کمتر باشد میزان و سرعت نوروپلاستیسیتی بیشتر است و بیمار عملکردهای بیشتری را می‌آموزد و مواردی هم که کامل برنمی‌گردند از طریق تجهیزات و استراتژی‌های جبرانی برای بیمار ممکن می‌شوند.
مزایای تمرینات آسیب نخاعی:
نوروپلاستیسیته به بهترین وجه از طریق تمرینات با تکرار زیاد توسط متخصصین توانبخشی فعال می‌شود. تکرار مداوم حرکات ضعیف و تحریک نواحی با حس آسیب دیده به تحریک نخاع و ارتقای سازگاری عصبی کمک می‌کند.
تمرینات آسیب نخاعی همچنین بر بهبود تحرک از طریق کشش عضلات سفت، تقویت عضلات ضعیف شده و حرکت مفاصل در دامنه کامل حرکتی تمرکز دارد. اسپاسیتی در عضلات بیماران ضایعه نخاعی به فراوانی به وجود می‌آید و بسیاری از بیماران از داروها برای کنترل این علامت استفاده می‌کنند.
علاوه بر دارو انجام تمرینات کششی تکنیک‌های مهاری مثل استفاده از دو چرخه برعکس در کنترل سفتی و اسپاسم عضلات این بیماران بسیار موثر واقع می‌شود. تمرینات آسیب نخاعی علاوه براینکه شانس تحرک را در بیماران افزایش می‌دهد، جریان خون را به بافت‌های مختلف بیمار بیشتر می‌کند و ریسک بروز زخم بستر و زخم‌های فشاری را به حداقل می‌رساند.
با مزایایی که ذکر شد همه می‌دانند که تمرینات برای بیمار آسیب نخاعی بدون شک مفید هستند، اما اکنون این سوال پیش می‌آید که چه نوع تمریناتی را باید انجام داد.
انواع تمرینات آسیب نخاعی چگونه می‌باشد؟
تمریناتی که متخصصین توانبخشی شامل فیزیوتراپیست‌ها و کاردرمانگران برای هر بیمار تجویز می‌کنند بسته به سطح و مشکلات بیمار متفاوت می‌باشد. این درمانگران در ابتدا وضعیت بیمار را به صورت کلی ارزیابی می‌کنند و بسته به سطح ضایعه، علائم بیمار و اولویت‌های خانواده و بیمار پلن درمانی مناسب را طراحی و هدف گذاری می‌کنند.
در کلینیک‌های فیزیوتراپی و کاردرمانی که در حیطه نورولوژی فعالیت دارند غالبا بیمارانی مشاهده می‌شود که تحت درمان با کمک تکنیک‌های توانبخشی و تمرینات آسیب نخاعی به سطح ایستادن و راه رفتن رسیده‌اند، اما توجه داشته باشید که یکی از اصلی ترین دلایل پیشرفت این افراد برخورداری از انگیزه کافی و پشتکار می‌باشد که به پیشبرد اهداف درمانی کمک بسزایی می‌کند.
تمرینات پسیو یا غیر فعال
همه افرادی که دچار آسیب نخاعی می‌شوند در ابتدا در حالت فلاسید یا شلی قرار می‌گیرند و توانایی انجام حرکت در مفاصل زیر سطح آسیب را ندارند. تمرینات پسیو نیازی به صرف انرژی توسط بیمار ندارند و توسط تراپیست در مفاصل مختلف و در دامنه حرکتی تقریبا کامل انجام می‌شوند.
این حرکات پسیو علاوه براینکه روند نوروپلاستیسیته را تحریک می‌کنند برای حفظ طول بافت نرم، جلوگیری از کوتاهی عضلات، کمک به گردش خون بدن و جلوگیری از زخم‌های فشاری یا زخم بستر ضروری می‌باشند. این تمرینات آسیب نخاعی را بین یک تا سه بار در روز تکرار کنید تا سفتی به حداقل برسد و سیستم عصبی تحریک شود.
تمرینات اکتیو اسیستیو
اکتیو اسیستیو یا تمرینات فعال با حمایت یکی از اساسی ترین تمرینات آسیب نخاعی است که تفاوتش با حالت غیرفعال در این است که اینجا بیمار تاحدی می‌تواند دامنه حرکتی را به صورت فعال طی کند اما برای تکمیل آن نیازمند حمایت می‌باشد.
این مرحله پیش از دستیابی به مرحله تمرینات فعال در بیماران مشاهده می‌شود و نشانه خوبی برای پیشرفت افرادی است که به اینجا رسیده‌اند.
تمرینات اکتیو یا فعال
در این تمرینات آسیب نخاعی از بیمار خواسته می‌شود.
دامنه حرکتی را به صورت کامل فعالانه و برخلاف جاذبه طی کند و نیازی به حمایت ندارد.
تمرینات اکتیو رسیستیو یا مقاومتی
وقتی کیس بتواند تمامی دامنه را طی ارزیابی به صورت فعالانه کامل کند یا با پیشرفت در روند درمان به این مرحله برسد حالا دیگر درمانگر ممکن است از وزنه، تراباند، ویت کاف، فنر و… استفاده کند تا برخلاف حرکت بیمار مقاومت ایجاد کند. اصطلاحا اینجا دیگر کلا تمرینات آسیب نخاعی جنبه تقویتی و قدرت دهی دارد.
دقت کنید تمامی تمرینات دامنه حرکتی را می‌توان بسته به سطح مشکل فرد در تک تک مفاصل اندام فوقانی شامل شانه، آرنج، مچ و انگشتان و در مفاصل اندام تحتانی شامل هیپ یا ران، زانو و مچ پا انجام داد.
تمرینات تنه نیز شامل فلکشن (خم شدن)، اکستنشن (صاف شدن) و طرفین تنه یا همان لترال فلکشن نیز با هدف تثبیت و تقویت تنه انجام می‌شود.
( توجه کنید برخی از بیماران ممکن است ب دستور پزشک خود محدودیت‌های حرکتی داشته باشند، مثلا در صورت وجود فیکستورهای داخلی پلاتینی ممکن است فرد محدودیت روتیشن تنه داشته باشد، یا در ماه های اول بعد از آسیب در زاویه‌ی فلکس تنه محدودیت داشته باشد.)
تعداد ست‌ها و تکرارهایی که باید در هر یک از تمرینات آسیب نخاعی انجام داد بستگی به شرایط فرد دارد و توسط تراپیست تعیین می‌شود.
بهترین تمرینات آسیب نخاعی:
1. اندام تحتانی:
از آنجایی که تقریبا در تمامی کیس‌های ضایعه نخاعی ضعف و فلجی اندام تحتانی مشاهده می‌شود، تمرینات تخصصی پا و اندام تحتانی بسیار کاربردی است.
- پل زدن:
یکی از گروه عضلانی که باید به صورت صحیح کار کنند تا فرد بتواند صاف بایستد، عضلات اکستانسور لگن یا همان گلوتئوس هستند. پل زدن یکی تمرینات آسیب نخاعی بسیار مناسبی است که علاوه بر تقویت عضلات گلوتئوس، موجب وزن اندازی روی پاها نیز می‌شود که در تقویت حس عمقی اندام تحتانی موثر است. - تمرینات تقویت عضلات چهار سر در حالت دراز کشیده:
این تمرین را بسته به گرید عضله فرد در حالت‌های مختلف می‌توان انجام داد. فرد در حالت سوپاین قرار می گیرد و درمانگر با ایجاد مقاومت به کف پا از فرد می خواهد که پای خود را صاف کند. - زانو تا سینه یا Knee to chest:
دراز بکشید و یکی از پاها را خم کنید و زانویتان را به سمت سینه بکشید. - جمع کردن پا در شکم در حالت sideline:
این تمرین به علت حذف جاذبه و وزن اندام برای بیماران با گرید عضلانی پایین مناسب می‌باشد. بیمار به پهلو دراز می‌کشد و با کمک درمانگر ( اکتیو اسستیو) پای خود را به سمت شکم جمع می‌کند. این کار به تقویت عضلات فلکسور هیپ بسیار کمک می‌کند. - بالا رفتن از پله:
یکی از بهترین و کاربردی‌ترین تمرینات آسیب نخاعی برای تقویت عضلات اکستانسور زانو یا همان کوادری سپس می‌باشد که چنانچه بیمار به سطح ایستادن رسیده باشد، کمک کننده می‌باشد. - صاف بالا آوردن پا یا SLR:
در حالی که دراز کشیده‌اید، یکی از پاهایتان را خم کنید و کف پایتان را روی زمین بگذارید؛ پای دیگر را از زانو قفل کرده و صاف بالا بیاورید تا پشت پا یا همسترینگ شما کشیده شود. - پمپ مچ پا:
در حالی که دراز کشیده‌اید، می‌توانید انگشتان پا را به سمت پایین بکشید تا مچ پا به سمت پلنتار فلکشن انجام دهد. سپس انگشتان خود را به سمت بالا بکشید و حرکت دورسی فلکشن انجام دهید تا پشت پاهایتان کشیده شود. انجام این تمرین حرکات مچ پا را هنگام راه رفتن تقلید می‌کند.
اندام فوقانی:
- چرخش بازو:
برای انجام این تمرین بازوهای خود را به پهلو دراز کنید تا حالت T دربیایند. سپس بازوهای خود را به صورت دایره‌ای و در دو جهت جلو و عقب بچرخانید تا دایره تشکیل دهند. به صورت متناوب می‌توانید دایره‌های بزرگ و کوچک تشکیل دهید. - تمرینات وزن اندازی:
یکی از تمرینات آسیب نخاعی کاربردی وزن اندازی است. فرد می تواند در حالت نشسته لب تخت یا دراز کشیده با کمک درمانگر روی دستان خود وزن بیندازد. - تمرینات دامنه حرکتی شانه و بازو با وزنه یا دمبل:
مطابق با نظر درمانگر فرد می‌تواند، فلکشن اکسنتشن و روتیشن شانه و آرنج را با وزنه انجام دهد. - حرکت Opponens:
با استفاده از یک یا هر دو دست، نوک هر انگشت را به طور متناوب به انگشت شست بزنید تا O تشکیل دهید. چند ثانیه این حالت را نگه دارید و سپس انگشتان را صاف کنید. - اکستنشن مچ:
یکی از بازوها را در حالی که کف دستتان رو به پایین باشد در مقابل خود نگه دارید. سپس از دست دیگر خود برای گرفتن کف دست استفاده کنید و آن را به سمت بالا بکشید. - جدا کردن انگشتان:
دست خود را صاف روی میز یا دیوار قرار دهید و سپس تمرین کنید انگشتان دست را از هم باز کنید و آنها را به هم برگردانید.
تنه یا core:
- نگه داشتن ایزومتریک اکستنسور پشت:
روی صندلی بنشینید و به پشتی صندلی تکیه دهید و تا زمانی که می‌توانید در این حالت بمانید و از عضلات مرکزی بدن خود استفاده کنید تا صاف بنشینید. - تمرین خم شدن از تنه:
در حالی که روی صندلی نشسته‌اید، به آرامی تا جایی که می‌توانید به سمت جلو خم شوید و سعی کنید دست‌های خود را به زمین برسانید و سپس از عضلات پشت خود استفاده کنید تا به آرامی به سمت بالا بیائید و بنشینید. اگر در تعادل نشستن خود مشکل دارید، حتماً شخصی را در نزدیکی خود داشته باشید تا در طول این تمرین از شما محافظت کنید. - چهار دست و پا و kneeling:
سعی کنید در حالت چهار دست و پا قرار بگیرید و سعی کنید به تدریج جلو عقب بروید تا روی پاهای خود بنشینید. در ادامه با کسب توانایی بیشتر سعی کنید از روی پاهای خود بلند شوید و یا همان حالت kneeling را انجام دهید.
تمرینات core پس از آسیب نخاعی ضروری است زیرا به تثبیت تنه برای تعادل و وضعیت بهتر کمک می‌کند.
اگر هنوز اقدامات احتیاطی در ستون فقرات دارید یا حرکات خاصی دارید که بعد از SCI باید از آنها اجتناب شود، قبل از انجام برخی از این تمرینات آسیب نخاعی با درمانگر خود صحبت کنید.
توجه کنید که این تمرینات بطور مختصر شرح داده شده اند و مطابق نظر درمانگر و توانایی فرد ممکن است از تمرینات مختلفی در این زمینه استفاده شود.
تمرینات کگل چیست؟
تمرینات کگل تمرینات ساده‌ای هستند و برای تقویت عضلات کف لگن استفاده می‌شوند. این تمرینات آسیب نخاعی و برای رفع مشکل کنترل ادرار و مدفوع در آسیب نخاعی کاربرد دارد و بهتر است حداقل سه بار در روز تکرار شوند. تمرینات کگل شامل منقبض نگه داشتن عضلات کف لگن و شکم و باسن و حفظ پوزیشن‌های مختلف می‌باشد.
چند نکته مهم:
- بهترین راه برای بهبود تحرک بعد از نخاع، انجام مداوم تمرینات آسیب نخاعی است. این به تحریک نوروپلاستیسیته در نواحی آسیب دیده نخاع و تقویت مسیرهایی که حرکت را کنترل می‌کنند، کمک می‌کند.
- هر آسیب نخاعی متفاوت است و هر بیمار نتایج عملکردی متفاوتی خواهد داشت، بنابراین سعی کنید اگر تمرینی خیلی سخت است، احساس دلسردی نکنید. یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا تمرینات SCI را برای سطح تحرک شما تنظیم کرده و ارائه دهد.
امیدواریم این مقاله الهام بخش شما باشد تا تمرینات آسیب نخاعی را برای ارتقاء بهبودی به صورت منظم پیگیری کنید.
