ام اس چیست ؟
فهرست
- 1 ام اس چیست ؟
- 2 فرایند رخ‌دادن ام اس در بدن چگونه است؟
- 3 اتیولوژی یا علل بروز ام اس چیست؟
- 4 طبقه‌بندی و روند بیماری ام اس چگونه می‌باشد؟
- 5 علائم و نشانه‌های ام اس
- 6 12مورد از شایع‌ترین علائم اولیه بیماری ام‌اس (MS)
- 7 آیا علائم فرعی ام اس را می‌شناسید؟
- 8 بیماری ام اس با چه‌روش‌هایی قابل‌تشخیص است؟
- 9 روش‌های درمان ام اس کدام است؟
- 10 کاردرمانی و توانبخشی ام اس (multiple sclerosis):
- 11 نقش گفتاردرمانی در بازتوانی و توانبخشی ام اس چیست؟
بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس (MS)، از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن و پیشرونده دستگاه عصبی است، که با تخریب میلین (دمیلینیزاسیون) رشته‌های عصبی همراه است و با ایجاد ضایعات کوچک به نام پلاکت در مغز و نخاع مشخص می‌شود. نشانه‌ها و علائم ام اس حاکی از درگیری مناطق متعدد سیستم اعصاب مرکزی است. از آنجایی که انواع بیماری ام اس در جوانان شایع‌تر است، لذا علائم ناتوان کننده بیماری سال‌ها تداوم یافته و نهایتا یک مشکل جدی در سلامت جامعه پدید می‌آورد.
فرایند رخ‌دادن ام اس در بدن چگونه است؟
ام اس (Multiple Sclerosis) یک بیماری خودایمنی (اتو‌ایمون) است، بدین معنی که تخریب میلین رشته‌های‌عصبی باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن شده و سلول‌های دفاعی بدن برعلیه خود بدن واکنش نشان می‌دهند. به‌عبارتی فعالیت یک نوع از سلول‌های ایمنی بدن به نام سلول‌های T برعلیه پروتئین‌های میلین، باعث ایجاد التهاب در سیستم عصبی می‌شود که این فرایند التهابی منجر‌به از بین رفتن غلاف میلین رشته‌های عصبی می‌گردد.
اتیولوژی یا علل بروز ام اس چیست؟
اگرچه تاکنون علت مشخصی برای بیماری ام اس شناخته نشده است، ولی با این وجود عوامل متعددی را در بروز این بیماری می‌توان دخیل دانست؛
علل بروز ام اس عبارت است از:
- نقص در سیستم ایمنی
- عوامل عفونی
- عوامل ژنتیکی (ژن‌های مربوط به سیستم MHC یا HLA و ژن‌های مربوط به سنتز، رسپتورها و لیگاندها)
- عوامل محیطی
در ادامه به بررسی طبقه بندی و روند بیماری ام اس می‌پردازیم.
طبقه‌بندی و روند بیماری ام اس چگونه می‌باشد؟
طیقه بندی و روند بیماری ام اس به شرح زیر است:
نوع خوش‌خیم (Benign):
ام اس خوش خیم در هنگام شروع با علائم نه چندان شدید نظیر علائم حسی همراه است و پس از یک یا دو حمله، با بهبودی کامل همراه‌اند و دیگر حمله‌ای رخ نداده و ناتوانی در کار نیست.
علائم ام اس خوش خیم شامل: خستگی و کاهش انرژی، اختلالات حرکتی، مشکلات حسی و مشکلات خفیف بینایی می‌باشند.
عود‌کننده_ بهبود‌یابنده (Relapsing_Remiting) RRMS:
شایع‌ترین نوع بیماری ام‌اس است و همان‌طور که دیده می‌شود حالت عود دارد، یعنی به صورت حمله در فرد اتفاق می‌افتد و سپس فروکش می‌کند و این توالی ادامه می‌یابد. مقدار ناتوانایی که در این نوع ام اس، بعد از فاز بهبودی در فرد باقی می‌ماند، زیاد نیست. در این نوع ام اس ممکن است بیماری سال‌ها خاموش بماند.
پیشرونده اولیه (Primary progressive) PPMS:
در این گروه، یک شروع کننده همراه با بدتر‌شدن مداوم علامت‌ها دیده می‌شود. شیوع کمتری دارد و در افراد مسن دیده می‌شود.
پیشرونده ثانویه (Secondary progressive) SPMS:
پیشرفت بیماری در این گروه ممکن است همراه با حملات عود و یا بدون حمله باشد و پس از مدتی پیشرفت، ناتوانی‌ها وسعت بیشتری می‌یابد و ناتوانی بسیار زیادی برای فرد ایجاد می‌شود.
پیشرونده_عود‌کننده (Relapsing progressive):
دوره‌هایی از عود و بهبود بیماری دیده‌می‌شود. سالیان اول، حمله با بهبودی همراه است و ناگهان بعد از چند سال، حمله‌ها با بهبودی کمی همراه می‌شوند و بسیار سریع ناتوانی ایجاد می‌شود.
توانبخشی ام اس، ممکن است در نقاط مختلف دوره بیماری مورد نیاز باشد، تا به فرد کمک کند سطح بالاتری از عملکرد فیزیکی، شناختی و حرفه‌ای را حفظ‌کند. درباره بهبود بیماری با کاردرمانی باید گفت، اگرچه کاردرمانی ام اس ممکن است پیشرفت بیماری را کاهش دهد، اما افراد مبتلا به ام اس همچنان با محدودیت‌های عملکردی ناشی از عود و پیشرفت بیماری همراه هستند.
علائم و نشانه‌های ام اس
علائم بیماری ام اس بسیار متنوع و متغیر است و برحسب اینکه فرایند دمیلینه شدن سلول‌های عصبی در کدام قسمت از سیستم عصبی مرکزی (CNS) اتفاق افتاده است، می‌تواند منجر‌به بروز علائم متنوعی شود. بنابراین محدوده پلاکت‌ها یعنی، نوع و محل سلول‌های درگیر که در هر فرد متفاوت است و می‌تواند به بروز نشانه‌های مختلف منتهی گردد.
علائم در یک دوره از بیماری ایجاد می‌شود و ممکن است بعد‌از مدتی هم از بین برود یا باقی بماند.
12مورد از شایع‌ترین علائم اولیه بیماری ام‌اس (MS)
12مورد از شایع‌ترین علائم اولیه بیماری ام‌اس (MS) عبارت است از:
- ضعف عضلات و اندام‌ها وهمچنین اختلال در تعادل وهماهنگی بدن: عدم تعادل و ناپایداری در راه‌رفتن، عدم هماهنگی بدن، لرزش، سرگیجه، حرکت ناگهانی اندام‌ها و ضعف به ویژه در پاها
- اسپاسم عضلانی یا سفتی: تقریبا در ۷۵ درصد بیماران به درجات مختلف دیده می‌شود و ممکن است با درد، اسپاسم‌های دردناک اکستانسور و فلکسور، کلونوس و ضعف زمینه‌ای همراه باشد.
- خستگی:این خستگی ارتباطی با فعالیت ندارد و بیمار در صبح معمولا با نیروی بسیار تازه‌ای از خواب بیدار می‌شود ولی در ساعات بعد‌ازظهر به تدریج احساس خستگی افزایش می‌یابد.
- تغییرات حسی: کرختی، سوزن سوزن شدن، مورمور شدن، احساس سوزش و احساس درد مانند درد صورت یا درد عضلات
- اختلالات بینایی: نوریت اپتیک همراه با تاری‌دید، دوبینی (diplopia)، حرکات سریع و ناخود‌آگاه چشم و از دست دادن کامل بینایی در موارد نادر
- اختلالات مثانه و روده: تکرر ادرار و مدفوع، یبوست، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع و دفع ناکامل
- اختلالات جنسی: کاهش توانایی جنسی، کاهش احساس ارضای جنسی و از دست رفتن حس ناحیه تناسلی
- اختلالات بلع، تکلم و تنفس: دیسفازیا، کند‌شدن تکلم، جویده جویده شدن کلمات و نارسایی تنفسی
- اختلالات شناختی و عاطفی: کاهش قدرت تمرکز و اختلال در استدلال، کاهش قدرت حافظه کوتاه مدت و افسردگی
- حساسیت به حرارت: در بیماران ام اس با افزایش درجه حرارت و یا فعالیت، علائم بیماری به‌ویژه علائم مربوط‌به بینایی تشدید می‌شود.
- اختلالات ارتباطی و افسردگی
- اختلالات مخچه‌ای
در ادامه به بررسی علائم فرعی ام اس می‌پردازیم:
آیا علائم فرعی ام اس را می‌شناسید؟
علائم فرعی ام اس عبارتند از:
1. علامت لرمیت
2. علائم پروکسیسمال
3. میوکمی صورت
اگر علائم ام اس شروع به تداخل با فعالیت‌های روزمره کند، بازتوانی و کاردرمانی ام اس می‌تواند مشکلات مربوط به تحرک، مراقبت شخصی، رانندگی، عملکرد درخانه، مشارکت در محل‌کار و فعالیت‌های اوقات فراغت را برطرف کند.
بیماری ام اس با چه‌روش‌هایی قابل‌تشخیص است؟
روش‌های تشخیص بیماری ام اس شامل:
1. آزمایش‌خون:
آزمایش خون برای ام اس، روشی موثر برای حذف یا تأیید تشخیص‌های افتراقی می‌باشد، که می‌تواند به پزشکان کمک کند تا سایر بیماری‌هایی را که سبب ایجاد برخی از علائم مشابه با ام اس می‌شوند، رد‌کنند. در آزمایش خون برای تشخیص ام اس، پزشک احتمال یا تایید بروز سایر بیماری‌ها و مشکلاتی مثل: لایم، لوپوس اریتمای سیستمیک، بیماری دویک و… را بررسی‌می‌نماید.
از آنجایی که علائم و بروز آن‌ها متغیر است، هیچ آزمایشی نیست که تشخیص قطعی ارائه دهد، بنابراین تشخیص ام اس ممکن است به زمان زیادی نیاز داشته باشد.
2. ام ار آی (MRI):
ام ار ای یک روش تشخیصی بدون درد و غیر‌تهاجمی است.
ام ار آی ضایعات روی مغز و نخاع را نشان می‌دهد و علاوه بر کمک به تشخیص ام اس، به کنترل پیشرفت بیماری نیز کمک می‌کند.
3. تست عصبی:
این تست با کمک الکترود‌هایی که به عضلات‌فرد وصل می‌شود.
برای ارزیابی سلامت عضله و تشخیص افتراقی بیماری ام اس از سایرین استفاده می‌شود.
4. پونکسیون لامبر یا بررسی مایع‌مغزی‌نخاعی:
در این روش با برداشت مایع مغزی-نخاعی و بررسی میزان پروتئین الیگوکلونال، احتمال ابتلا به ام اس را بررسی می‌کنند،
توجه داشته‌باشید که پونکسیون کمری احتمال ام اس را به‌طور قطعی تایید یا حذف نمی‌کند.
5. تحریک حس‌های شنوایی و بینایی:
در این روش نقص و مشکلات بینایی، شنوایی و فعالیت الکتریکی مغز فرد را با تحریکات صدا یا بینایی بررسی می‌کنند.
روش‌های درمان ام اس کدام است؟
درمان شدن بیماری ام اس روش‌های مختلفی دارد که در ادامه به روش‌های درمان ام اس می‌پردازیم.
دارو درمانی: از دارو درمانی برای کنترل بیماری و حملات احتمالی استفاده می‌شود. دارو به بیماران کمک می‌کند تا مشکلات خود را مدیریت کنند و کیفیت زندگی خود را بالا ببرند.
پلاسمافرز: در مراحل حاد ام اس و بعد از مهار نشدن حمله با پالس تراپی توصیه می‌شود. در این روش، خون و اجزای سازنده آن جدا می‌شود و پلاسما با مایع کلوئیدی جایگزین می‌گردد. توجه داشته باشید که تاثیر پلاسما فرز به جز بر نوع عود کننده ام اس، بر انواع دیگر اثبات نشده است.
پیوند الگیودندروسیت و سلول های بنیادی: این روش در مراحل اولیه مطالعه در مدل‌های‌حیوانی است. می‌دانیم که در ام اس میلین سلول‌های عصبی از بین می‌رود و از آنجایی که الیگودندروست‌ها سلول‌های تولید‌کننده میلین هستند، با پیوند موفق سلول‌های الیگودندروسیت، تحول زیادی در زمینه‌ی درمانی ام اس به‌وجود می‌آید.
طب سوزنی: یک راهکار درمانی غیر دارویی برای؛ مدیریت ام اس، در زمینه‌های تسکین درد، بی‌حسی، خستگی، اسپاسم، افسردگی، مشکلات روده و مثانه می‌باشد. نیدلینگ یا سوزن درمانی، برای تحریک بافت استفاده می‌شود و باعث می‌گردد که الگوی حرکتی عضلات به حالت‌طبیعی باز‌گردند. باتوجه به اینکه برای چه نوع دردی تجویز می‌شود، سوزن‌ها به صورت عمیق یا سطحی در بافت قرار‌می‌گیرند.
بازتوانی و توانبخشی ام اس: توانبخشی ام اس شامل: کاردرمانی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و روان‌درمانی ام اس می‌باشد. که در ادامه به شرح این موارد می‌پردازیم.
کاردرمانی و توانبخشی ام اس (multiple sclerosis):
هدف از کاردرمانی و توانبخشی ام اس کمک به بیمار در جهت برگشت بالاترین سطح کارآیی و حتی امکان عدم وابستگی بیمار است، تا هنگامی که بطور کلی کیفیت زندگی از نظر جسمی، روحی-روانی و اجتماعی بهبود یابد. در توانبخشی ام اس بازگرداندن توانایی‌های از دست رفته با استفاده از تکنیک‌های ویژه ازطریق کشش و تقویت عضلات انجام می‌گیرد.
این امر می‌تواند در مراحل اولیه پس از وقوع حمله حاد ام اس بسیار کار آمد باشد. از توانبخشی ام اس می‌توان جهت پیشگیری و یا کاهش علائم در حملات بعدی استفاده‌کرد، زیرا توانبخشی ام اس به تقویت تطابق فرد با شرایط جدید قبل از بروز علائم کمک می‌کند. باتوجه به اینکه هرفرد مبتلا به ام اس شرایط خاص خود را دارد، پس باید برای هر فرد مبتلا ترکیبی از تکنیک‌های توانبخش ام اس خاص را بکار گرفت.
در کاردرمانی و توانبخشی ام اس از چه روش‌های استفاده می‌کنیم؟
در یک برنامه توانبخشی ام اس، سه اصل مهم یعنی: ارزیابی دقیق و همه جانبه، برنامه‌های هدف‌دار و ارزیابی تاثیر آن بر بیمار، تا رسیدن به هدف قوی باید لحاظ گردد تا به نتیجه‌ی مطلوب منتهی شود. توانبخشی بزرگسالان یا کودکان مبتلا به ام اس حتی می‌تواند در حل مشکلات شناختی، تکلمی، اختلالات مثانه و روده و همچنین مشکلات زناشویی موثر باشد.
روش‌های توانبخشی ام اس عبارتند‌از: فیزیوتراپی ام اس، کاردرمانی، گفتار درمانی و مشاوره روانشناسی ام اس.
در توانبخشی کودکان یا بزرگسالان ام اس اولین گام ارزیابی کامل فرد، از‌نظر توانایی‌های موجود است. این بررسی حتی می‌تواند شامل وضعیت خانوادگی، وضعیت شغلی و محیط اطراف خود نیز باشد.
کاردرمانی ام اس چه‌تاثیری بر‌روند بیماری ام اس دارد؟
در فیزیوتراپی و کاردرمانی ام اس هدف بازگرندان کامل یا نسبی مهارت‌های حرکتی اصلی نظیر: ایستادن، راه‌رفتن، برداشتن اجسام و حرکت با صندلی چرخدار می‌باشد. مداخلات کاردرمانی ام اس شامل: انرژی کانسرویشن، اصلاحات محیطی و تمرین‌درمانی برای کاهش اسپاسیته، تقویت قدرت حرکتی در عضلات و ترمور می‌باشد.
هنگام استفاده از خدمات کاردرمانی ام اس برای حل‌مشکل اسپاسیته‌ی افراد، تمرینات کششی با تکرار‌کم، اما مدت‌زمان‌طولانی (حدود ۶۰ثانیه) انجام می‌شود. هرچه عضله حجیم‌تر باشد، مدت زمان کشش باید بیشتر می‌شود.
در تمرین درمانی ام اس شروع تمرینات باید به آرامی و تدریجی انجام شود، یعنی به تدریج زمان انجام تمرین، تکرار و شدت آن را افزایش می‌دهیم. بررسی یک به یک توانایی‌های فرد در کاردرمانی ام اس به کمک تکنیک‌های ویژه نهایتا منجر به توصیه استفاده از وسایل کمکی نظیر عصا و یا تجویز کفش‌های طبی خاص می‌گردد که به‌کار‌گیری آن‌ها به حفظ تحرک و افزایش فعالیت شخصی کمک می‌کند.
نقش گفتاردرمانی در بازتوانی و توانبخشی ام اس چیست؟
استفاده از خدمات گفتاردرمانی در بیماری‌های نورولوژی مخصوصاً بیماری ام اس؛ نقش موثری دارد. گفتاردرمانی ام اس، مشکلات گفتاری و بلع افراد را ارزیابی می‌کند، این مشکلات به دلیل آسیب به سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شوند و ارتباط و زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
هدف از گفتار درمانی ام اس، افزایش سهولت و وضوح کلامی برای ارتباط و همچنین ارتقا توانایی بلع برای افزایش سلامتی و جلوگیری از خطرات آسپیراسیون در افراد است.
ام اس، یک بیماری پیشرونده است که با خدمات کاردرمانی و فیزیوتراپی و… می‌توان تا حد زیادی سرعت پیشرفتو علائم آن را کاهش داد. کلینیک توانبخشی ایستا، با‌در‌نظر‌گرفتن تمامی شرایط بیماران ام اس، سعی در ارائه بی‌نقصی از راهکاری‌های توانبخشی در زمینه انواع ام اس دارد، در همین جهت مقالاتی تهیه شده است تا در آسان‌ترین و سریع‌ترین روش ممکن به بسیاری از سوالات شما در رابطه با بیماری ام اس و راهکارهای درمانی آن پاسخ جامعی داده شود، برای مشاهده‌ی بیشتر این مقالات به مجله پزشکی کلینیک ایستا، مراجعه‌نمایید.
سوالات پر‌تکرار
ام‌اس یک بیماری مزمن و پیشرونده است که سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری با تخریب ماده‌سفید در سیستم انتقال پیام‌های عصبی، باعث اختلال و مشکل در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود.
به‌طور کلی، بیماری ام اس نمی‌تواند به صورت مستقیم، سبب مرگ مبتلایان شود. ولی این بیماری ممکن است که عوارض و مشکلات جدی را در سیستم عصبی و سایر بخش‌های بدن افراد به وجود آورد که در برخی موارد این مشکلات جدی سبب مرگ می‌شود.
بیماری ام اس تا به امروز درمان قطعی ندارد و عمده‌ترین روش‌های درمانی در جهت کاهش شدت حملات و کنترل علائم می‌باشد. که این درمان‌ها عبارتند از: درمان دارویی، درمان محافظتی، درمان کنترل علائم و درمان‌های‌تزریقی
بیماری ام اس علائم اولیه متنوعی دارد و در بدن هر فرد متفاوت است. برخی از علائم شایع عبارت‌اند از: خستگی، اختلالات‌حرکتی، اختلالات حسی، اختلالات بینایی، اختلالات کنترل دست‌ها، مشکلات تکلم و مشکلات ادراکی و شناختی
بله؛ اگرچه بیماری ام‌اس بیشتر در بزرگسالان رخ می‌دهد، اما احتمال مبتلا شدن کودکان به این بیماری نیز وجود دارد که معمولا نسبت به بزرگسالان شدت و پیشرفت این بیماری در کودکان کمتر است.
تا‌به‌حال روش پیشگیری قطعی برای این بیماری پیدا نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که انجام برخی کار‌ها احتمال ابتلا شدن را کاهش می‌دهد. این موارد شامل: میزان کافی ویتامینD در بدن، عدم سیگار‌کشیدن، مدیریت استرس و تغذیه سالم و…
هیچ برنامه‌غذایی خاصی برای بیماران ام‌اس وجود ندارد، اما وجود یک برنامه غذایی سالم ومتنوع می‌تواند بسیار مفید واقع شود. نکات مهم در‌رابطه با تغذیه سالم بیماران ام‌اس عبارت‌است‌از: تغذیه متعادل (استفاده به‌اندازه از کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و منابع پروتئین)، ویتامین D به‌میزان کافی، امگا3، استفاده از میوه و سبزیجات و…
