میاستنی گراویس یا MG، بررسی علت، علائم و راه های درمان آن

اختلال عصبی عضلانی خودایمنی مزمن میاستنی گراویس است که بر ارتباط بین اعصاب و عضلات تأثیر می‌گذارد. با ضعف و خستگی عضلانی مشخص می‌شود، به ویژه در عضلاتی که حرکات چشم، حالت چهره، بلع و تنفس را کنترل می‌کنند.

این بیماری می‌تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد اما اگر افراد با علائم و راه‌های کنترل این بیماری آشنا باشند می‌توانند خیلی بهتر در زمینه مدیریت این اختلال عمل کنند.

ما در ادامه این مقاله از سایت کلینیک فیزیوتراپی ایستا؛ ویژگی‌های میاستنی گراویس، راه‌های تشخیص، بهترین روش درمان این بیماری و به طور ویژه خدمات فیزیوتراپی و کاردرمانی در MG را بررسی کرده‌ایم.

میاستنی گراویس چیست؟

میاستنی گراویس یا myasthenia gravis که به اختصار به آن MG می‌گویند شایع‌ترین بیماری اتصال عصبی عضلانی خودایمنی (Autoimmune disease) مزمن است که بر ارتباط بین اعصاب و عضلات تأثیر می‌گذارد.

با ضعف و خستگی عضلانی مشخص می‌شود که با استفاده مکرر بدتر می‌شود اما با استراحت بهبود می‌یابد؛ به عبارتی هر چه به شب و غروب نزدیک‌تر می‌شویم انرژی بیمار کمتر شده و بیشتر احساس خستگی می‌کند.

میاستنی گراویس می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار‌ دهد، اما بیشتر در زنان بالغ زیر 40 سال و مردان مسن بالای50 سال تشخیص داده می‌شود. میزان مرگ و میر این اختلال در اکثر مناطق صفر گزارش می‌شود.

در بیماری میاستنی گراویس، سیستم ایمنی به اشتباه نوع خاصی از گیرنده‌ها به نام گیرنده‌های استیل کولین (AchRs) را که در سطح سلول‌های عضلانی قرار دارد، هدف قرار داده و به آن‌ها حمله می‌کند.

با تخریب یا تغییر این گیرنده‌ها که مسئول دریافت سیگنال از سلول‌های عصبی هستند عملا سیناپس و ارتباط با عضله بلاک شده و انقباضات عضلانی مختل می‌شود.

علت بروز میاستنی گراویس در افراد چیست؟

علت دقیق MG به عنوان یک بیماری خودایمنی پیشرونده به طور کامل شناخته نشده است، اما اعتقاد بر این است که چندین عامل در ایجاد آن نقش دارند:

• اختلال عملکرد خود ایمنی و پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی
• ناهنجاری‌های غده تیموس به صورت هایپرپلازی یا فعالیت بیش از حد
• عوامل ژنتیکی
• محرک‌های محیطی مثل عفونت‌ها، استرس، تغییرات هورمونی یا داروها

تشخیص علت دقیق این اختلال می‌تواند پیچیده باشد زیرا شامل بررسی تعامل بین استعداد ژنتیکی، اختلال عملکرد ایمنی و محرک‌های محیطی بالقوه است.

علائم و نشانه‌های میاستنی گراویس چیست؟

علامت بارز میاستنی گراویس ضعف عضلانی است که در سال اول بیشترین میزان را دارد؛ ضعف معمولاً از ناحیه سر، گردن و صورت شروع می‌شود و می‌تواند به تدریج سایر عضلات را تحت تأثیر قرار دهد.

اولین علائمی که در بیمار بروز می‌کند اوکلوموتور (حرکتی چشمی) هستند و شامل ضعف بلند کردن پلک و دوبینی به دلیل ضعف عضلات خارج چشمی هستند. در ادامه ضعف در عضلات صورت باعث می‌شود حالات چهره مثل خنده و غم خیلی مشخص نباشند.

به عبارتی چهره ماسکه داشته باشیم. همچنین ضعف در ناحیه گلو باعث مشکلات گفتار و جویدن و بلع در بیماران می‌شود.

ضعف در عضلات اندام‌ها (فوقانی و تحتانی) که باعث اختلال در راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها، بلند کردن اجسام و… شود معمولا در این بیماران دیده نمی‌شود مگر در موارد میاستنی گراویس شدید و پیشرفته مشاهده شود.

همانطور که پیش‌تر نیز گفتیم علائم این بیماران با فعالیت و در طول روز و با گذشت زمان بدتر می‌شود چرا که میزان Ach ذخیره شده در سیناپس تدریجا کم می‌شود.

در موارد شدید MG، عضلات تنفسی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند که منجر به مشکلات تنفسی مثل تنگی نفس، کاهش توانایی تنفس عمیق و… می‌شود. ضعف عضلات تنفسی کمتر شایع است اما می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.

مهم است که توجه داشته باشید که علائم MG می‌تواند در طول زمان و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از افراد ممکن است علائم میاستنی گراویس خفیف موضعی را تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است ضعف عضلانی گسترده و شدیدتری داشته باشند.

میاستنی گراویس خفیف

میاستنی گراویس خفیف (Mild Myasthenia Gravis) یکی از انواع بیماری‌های خودایمنی است که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به محل اتصال اعصاب و عضلات حمله می‌کند و عملکرد طبیعی این اتصالات را مختل می‌کند. در نوع خفیف این بیماری، علائم نسبتاً کمتر و معمولاً محدود به برخی عضلات بدن است.

علائم میاستنی گراویس خفیف

علائم ممکن است بسته به شدت بیماری و عضلات درگیر متفاوت باشد، اما شایع‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:

1. ضعف عضلانی متناوب:
   • ضعف معمولاً در طول روز و با فعالیت بدتر می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد.
2. افتادگی پلک‌ها (پتوز):
   • یک یا هر دو پلک ممکن است دچار افتادگی شوند.
3. اختلال در حرکت چشم‌ها:
   • دوبینی یا دشواری در تنظیم نگاه.
4. مشکلات در بلع یا صحبت کردن:
   • صدای خفیف، دشواری در بلع، یا احساس گیر کردن غذا در گلو.
5. ضعف عضلات گردن یا اندام‌ها:
   • به‌ویژه هنگام انجام فعالیت‌های طولانی.

دلایل بروز میاستنی گراویس خفیف

این بیماری یک اختلال خودایمنی است که در آن آنتی‌بادی‌های بدن به گیرنده‌های استیل‌کولین در محل اتصال عصب و عضله حمله می‌کنند. این گیرنده‌ها برای انتقال پیام‌های عصبی به عضلات ضروری هستند. علت دقیق این اختلال ناشناخته است، اما عوامل زیر ممکن است نقش داشته باشند:

1. زمینه ژنتیکی: برخی افراد ممکن است به دلیل زمینه ارثی مستعدتر باشند.
2. اختلالات تیموس: تیموس (یک غده کوچک در قفسه سینه) ممکن است در تولید آنتی‌بادی‌های اشتباه نقش داشته باشد.
3. عوامل محیطی یا عفونی: ممکن است عواملی مانند عفونت‌ها یا استرس به عنوان ماشه‌چکان بیماری عمل کنند.

مدیریت میاستنی گراویس خفیف

در موارد خفیف، ممکن است نیازی به درمان تهاجمی نباشد و راهکارهای زیر کافی باشد:

• استراحت منظم: به کاهش ضعف عضلانی کمک می‌کند.
• داروهای ضد استیل‌کولین استراز (مانند پیریدوستیگمین): باعث تقویت ارتباط عصب و عضله می‌شوند.
• پرهیز از عوامل تشدیدکننده: مانند استرس، کم‌خوابی یا مصرف داروهای مضر برای بیماری.

اگر بیماری پیشرفت کند یا علائم تشدید شود، راهکارهای درمانی باید تغییر کند. در نظر داشته باشید که تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند به مدیریت بهتر علائم کمک کند.

چگونه MG را تشخیص می‌دهند؟

تشخیص میاستنی گراویس شامل ترکیبی از ارزیابی بالینی و آزمایش‌های تخصصی توسط متخصصان مغز و اعصاب یا متخصصان اختلالات عصبی عضلانی است. فرآیند تشخیصی معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی:
   متخصص سابقه پزشکی شما، از جمله علائم، شروع و پیشرفت آن‌ها را بررسی می‌کند. آن‌ها همچنین یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهند و توجه خاصی به قدرت عضلانی، رفلکس‌ها و هماهنگی دارند.
2. معاینه عصبی:
   یک متخصص مغز و اعصاب معاینه عصبی دقیق را برای ارزیابی ضعف عضلانی خاص و هر گونه الگوی مشخصه نشان دهنده MG انجام می‌دهد.
3. آزمایش Edrophonium (Tensilon):
   این آزمایش شامل تجویز دارویی به نام ادروفونیوم است که به طور موقت قدرت عضلانی را در افراد مبتلا به MG بهبود می‌بخشد. متخصص علائم و قدرت عضلانی شما را قبل و بعد از تجویز ادروفونیوم به دقت بررسی می‌کند.
4. آزمایش خون:
   آزمایش خون برای بررسی وجود آنتی بادی‌های خاص مرتبط با MG مثل Ach-Abs انجام می‌شود که به تشخیص کمک می‌کند؛ اگرچه همه افراد مبتلا در آنتی‌بادی‌ها مثبت نمی‌شوند.
5. الکترومیوگرافی :
   EMG برای بررسی فعالیت الکتریکی عضلات استفاده می‌شود که در این بیماری پاسخ عضلات به تحریکاتی که در تست صورت می‌گیرد، با کاهش پاسخ عضلانی همراه است. همچنین نوع تک فیبر این تست (SFEMG) برای ارزیابی اتصال عصب عضله استفاده می‌شود.

تشخیص MG نیازمند یک ارزیابی جامع و با در نظر گرفتن تظاهرات بالینی، یافته‌های معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش است. برای تشخیص دقیق و مدیریت مناسب، مهم است که با یک متخصص با تجربه در اختلالات عصبی عضلانی مشورت کنید.

بهترین روش درمان میاستنی گراویس چیست؟

گزینه‌های درمانی مختلفی برای مدیریت مؤثر بیماری میاستنی گراویس در دسترس هستند اما متأسفانه تا به امروز همچنان درمان قطعی این بیماری کشف نشده است. در ادامه رایج‌ترین درمان‌هایی که در این زمینه استفاده می‌شود را بررسی کرده‌ایم:

داروها:

مهارکننده‌های استیل کولین استراز (مانند پیریدوستیگمین) ممکن است برای کمک به بهبود ارتباط بین اعصاب و عضلات تجویز می‌شوند. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (مانند کورتیکواستروئیدها، آزاتیوپرین یا مایکوفنولات) ممکن است برای سرکوب سیستم ایمنی و کاهش پاسخ خود ایمنی استفاده شوند.

تیمکتومی:

برداشتن غده تیموس (Thymus) با جراحی ممکن است در موارد خاصی توصیه شود، به ویژه هنگامی که شواهدی از ناهنجاری‌های غده تیموس وجود دارد یا اگر داروها به تنهایی برای کنترل علائم کافی نیستند.

پلاسمافرزیس یا ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG):

این روش‌ها ممکن است برای حذف موقت یا خنثی کردن آنتی بادی‌های مسئول مسدود کردن ارتباط عصبی عضلانی استفاده شوند.

توانبخشی:

شامل درمان بیماری با فیزیوتراپی برای بهبود قدرت عضلات، کاردرمانی برای کسب استقلال حداکثری بیمار و گفتاردرمانی در زمینه رفع مشکلات گفتار و بلع بسیار کمک کننده هستند.

توجه به این نکته ضروری است که انتخاب درمان برای MG به شدت علائم، پاسخ فرد به درمان‌های خاص و توصیه‌های متخصصان بستگی دارد.

خدمات کاردرمانی در میاستنی گراویس:

کاردرمانی با پرداختن به محدودیت‌های عملکردی و چالش‌هایی که افراد مبتلا به MG ممکن است تجربه کنند، نقش مهمی در مدیریت این بیماری دارد. هدف اولیه کاردرمانی بزرگسالان در MG این است که به افراد کمک کند استقلال خود را حفظ کنند و توانایی خود را برای شرکت در فعالیت‌های روزانه بهبود بخشند.

در راستای دستیابی به این هدف کاردرمانگران توانایی‌ها و چالش‌های بیماران را در حوزه فعالیت‌های روزمره زندگی مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن و… را ارزیابی کرده و با شناسایی موارد مورد نیاز به مداخله، از آن‌ها از طریق تمرینات متنوع تقویتی و… حمایت می‌کنند.

همانطور که گفتیم خستگی یکی از رایج‌ترین مشکلات این بیماران است؛ کاردرمانگران با استفاده از تکنیک‌های energy conservation مانند استراحت میان فعالیت‌ها، تجهیزات تطابقی، اصلاح تایم انجام فعالیت‌ها و… به حفظ انرژی در این بیماران کمک می‌کنند.

از جمله وسایل تطابقی که به این افراد توصیه می‌شود وسایل کمکی برای لباس پوشیدن، طروف تفییر یافته برای غذا خوردن و… می‌باشد.

چنانچه مبتلایان به میاستنی گراویس در زمینه شناختی مانند حافظه، حل مسئله، توجه و تمرکز و… به مشکل بخورند، خدمات کاردرمانی می‌تواند کمک شایانی در مدیریت این مشکلات به آن‌ها کند.

همچنین متخصصین کاردرمانی در زمینه توصیه اصلاحات محیطی لازم مانند استفاده از رمپ به جای پله، تغییرات چیدمان منزل و… با هدف بهبود ایمنی، دسترسی و سهولت انجام فعالیت‌ها مداخله می‌کنند.

مدالیته‌های فیزیوتراپی در میاستنی گراویس:

روش‌های فیزیوتراپی در میاستنی گراویس می‌تواند نقش مهمی در مدیریت علائم و بهبود عملکرد فیزیکی افراد مبتلا داشته باشد.

1. استفاده از ورزش درمانی با هدف حفظ و یا ارتقا قدرت عضلانی، استقامت و هماهنگی
2. تمرین عضلات تنفسی شامل تمرین‌هایی برای بهبود ظرفیت ریه، تکنیک‌های تنفسی و استفاده از دستگاه‌هایی مانند اسپیرومترهای تشویقی یا دستگاه‌های فشار بازدم مثبت برای تقویت تنفس عمیق و پاکسازی راه‌های هوایی باشد.
3. درمان دستی: فیزیوتراپیست‌ها ممکن است از تکنیک‌های دستی مانند ماساژ، کایروپراکتیک یا مایوفاشیال ریلیز برای تسکین تنش عضلانی، کاهش درد و بهبود دامنه حرکتی استفاده کنند که عملکرد کلی بدن را ارتقا می‌دهد.
4. تحریک الکتریکی: از تحریک الکتریکی می‌توان به عنوان مکمل تمرین درمانی در MG استفاده کرد. این تحریکات شامل اعمال جریان الکتریکی به عضلات یا اعصاب خاص برای تقویت انقباض عضلانی، بهبود قدرت عضلانی و کاهش خستگی عضلانی است.

روش‌های خاص فیزیوتراپی مورد استفاده در این بیماران بسته به علائم، نیازها و سلامت کلی فرد متفاوت است. ارزیابی جامع توسط فیزیوتراپیست به تعیین مناسب‌ترین برنامه درمانی برای هر فرد مبتلا کمک می‌کند.

آیا میاستنی گراویس واگیردار است؟

خیر؛ این بیماری قابلیت سرایت به سایر افراد از طریق فرد مبتلا را ندارد. اما در مواردی وراثت MG از مادر مبتلا به جنین مشاهده شده است.

چه ارتباطی بین میاستنی گراویس و تزریق بوتاکس وجود دارد؟

از آنجا که تزریق بوتاکس یا سم بوتولینیوم می‌تواند باعث مهار آزادسازی استیل کولین شود، استفاده از بوتاکس در افراد مبتلا به این بیماری می‌تواند منجر به تشدید علائم و بدترشدن بیماری شود. چنانچه در زمینه کاهش اسپاسم عضلانی یا سایر اهداف قصد استفاده از بوتاکس را دارید بهتر است حتما قبل استفاده با پزشک متخصص مشورت کنید.

در نتیجه میاستنی گراویس یک اختلال عصبی عضلانی مزمن است که با ضعف و خستگی عضلانی مشخص می‌شود. با تشخیص دقیق و درمان این اختلال خودایمنی (autoimmune)، افراد مبتلا می‌توانند به طور مؤثر علائم خود را مدیریت کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.

پیگیری منظم و به موقع مداخلات درمانی و همکاری با متخصصین مراقبت‌های بهداشتی در مدیریت بهینه این بیماری ضروری است. اگرچه هیچ درمان قطهی همچنان برای میاستنی گراویس کشف نشده است تا با توجه به پیشرفت‌های مداوم در تحقیقات و گزینه‌های درمانی امید به نتایج بهتر در آینده را فراهم می‌سازند.