پای پرانتزی(ژنوواروم) به حالتی می‌گویند که اسکلت اندام تحتانی( پاها) حالت کمانی پیدا می‌کنند و معمولا به سمت خارج می‌چرخند. در این عارضه عضلات ادداکتور پا کوتاه می شوند و عضلات ابداکتور پا بیش از اندازه کشیده می شوند.
معمولا عضلات چرخش خارچی پا یا اکستنرال روتیشن پا هم دچارکوتاهی می‌شوند.
زانوی پرانتزی یا ژنوواروم چیست؟
فهرست
پای پرانتزی در کودکان، به دلیل خم شدن پاها و پوسچر قرارگیری نوزاد در رحم مادر، امری شایع و رایج است. همچنین با توجه به الگوی رشد، کودکان اغلب زمانی که ایستادن و راه رفتن را شروع می‌کنند، پرانتزی بودن پای آنها بیشتر می‌شود.
بنابراین این عارضه تا سن دو سالگی می‌تواند طبیعی باشد. بعد از دوسالگی اگر این عارضه اصلاح نشد، باید به متخصص ارتوپد مراجعه کنید.
در صورتی که این عارضه به موقع و در همان سنین پایین تشخیص داده نشود و روند درمانی آغاز نگردد، علاوه بر تاثیر بر ظاهر کودک شما، ممکن است سبب بروز درد، بی‌ثباتی مفصل زانو و حتی تحلیل رفتن تدریجی مفاصل شود.
تا چه اندازه با عارضه زانوی پرانتزی آشنا هستید؟
زانوی پرانتزی(پای پرانتزی) علاوه بر کودکان در نوجوانان و بزرگسالان نیز مشاهده می‌شود. برای تشخیص اینکه پای شما پرانتزی است یا نه! می توانید به راحتی تست زیر را در خانه انجام دهید:
تست پای پرانتزی:
- مطابق تصویر، روی یک صندلی بنشینید.
- سپس پاهای خود را صاف کنید و قوزک داخلی دو پا را به همدیگر بچسبانید.
- اگر فاصله ی بین دو زانوی شما در این حالت بیش از 2 سانت باشد، پاهای شما در اصطلاح پرانتزی است.
زانوی پرانتزی می‌تواند یکی از علایم بیماری‌های از قبیل بلانت و ریکتز در کودکان باشد. همچنین این عارضه در مراحل پیشرفته می‌تواند منجر به بروز آرتروز زانو شود. تشخیص درست و انجام حرکات اصلاحی و مداخلات توانبخشی برای درمان پای پرانتزی ضروری است.
اگر ژنووراوم درمان نشود، ممکن است وضعیت انحراف پاها و زانوها تا حالت غیرقابل‌بازگشت پیشروی کند.
ژنوواروم (Genu Varm) چه علایم بالینی دارد؟
اصلی‌ترین نشانه این عارضه خمیده شدن پاها به سمت بیرون است. همچنین غالبا انگشتان پای این افراد به سمت مید لاین بدن منحرف شده است که به چنین حالتی، انگشت کبوتری می‌گویند. سایر علائم این پای پرانتزی، عبارتند از:
- بی ثباتی مفصل زانو
- راه رفتن اردک وار
- درد مفاصل لگن و زانو
- عدم تعادل حین راه رفتن
- کاهش دامنه‌ی حرکتی مفصل لگن (Hip)
- احساس خستگی زودرس در راه رفتن
- ایجاد اختلال در دویدن و حتی راه رفتن
اگر درجه‌ی پرانتزی بودن پاها زیاد باشد، احتمال ساییدگی استخوان‌ها بالا می‌رود و ممکن است فرد در بزرگسالی به آرتریت پیشرونده مبتلا شود. در ادامه به بررسی علل رخ دادن این عارضه می‌پردازیم.
چهار علت اصلی بروز پای پرانتزی:
ژنووراوم به علت‌های مختلفی رخ می‌دهد که می‌توان آنها را به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم کرد. این 4 دسته‌ی اصلی و مهم بروز پای پرانتزی عبارتند از:
1. بیماری‌های استخوانی:
برخی بیماری‌های که اسکلت بدن را درگیر می‌کنند، ممکن است سبب ناهنجاری پای پرانتزی گردند، با درمان این بیماری‌ها، عارضه کمانی بودن پاها، اصلاح اصلاح خواهد شد. برخی از این بیماری‌های عبارتند از:
- بلانت
- استئومالاسی
- استئو پروز
- استئو آرتریت
- روماتیسم
- راشیتیسم
- استئیت دفورمانس
- فلج عضلانی
- آرتریت روماتویید
- دیسپلازی استخوان
- صافی کف پا (بیش از نود درجه)
- عدم هماهنگی در صفحه رشد
- وارد شدن ضربه به صفحات رشدی
- درمان نامناسب پارگی مینیسک و رباط
- بدجوش خوردگی‌های استخوان پس از شکستگی
2. ژنتیک و کسب انتسابی:
گاهی اوقات بروز این عارضه بخاطر به ارث رسیدن ژن‌های بروز آن می‌باشد. در این صورت با انجام تمرینات اصلاحی و توانبخشی این عارضه قابل درمان می‌باشد.
3. رفتارهای غلط و پوسچر نامناسب:
نحوه‌ی نشستن، راه رفتن و دیگر عادت‌های نادرست سبک زندگی می‌تواند سبب بروز ژنوواروم شوند. برخی از این عادات شامل موارد زیر است:
- زود راه افتادن نوزاد
- راه رفتن با الگوی نامناسب
- اضافه وزن و چاقی بیش از حد
- استفاده مداوم از روروک در کودکان
- استفاده از پوشک حجیم و بزرگ در نوزادان
4. ضعف عضلانی:
ضعف برخی از عضلات و قوی‌تر شدن برخی دیگر، باعث غلبه عضلات آگونیست بر آنتاگونیست می‌شود. این امر ممکن است پا را به داخل یا خارج منحرف کند. ضعف عضلات زیر سبب اختلال پای پرانتزی می‌شود:
- عضلات ابداکتور یا دور کننده پا:
- سرینی میانی (گلوتئوس مدیوس)، عضله دور کننده اصلی است.
- گلوتئوس مینیموس
- تنسور فاسیالاتا
- عضلات چرخاننده پا به داخل:
- فیبرهای جلویی ماهیچه گلوتئوس مدیوس
- گلوتئوس مینیموس
- تنسور فاسیالاتا
بروز پای پرانتزی اغلب در کودکان با درد و ناراحتی همراه نیست؛ اما بزرگسالان به دلیل وارد شدن فشار زیاد به مفاصل زانو و مچ پا، ممکن است احساس درد یا ناراحتی داشته باشند. این مسئله به فشار زیادی به رباط ها و لیگامان ها وارد می‌کند.
درجه بندی پای پرانتزی:
توجه کنید که پاهای سالم نیز به سمت بیرون کمی انحنا دارند؛ ولی این انحنا باید تنها 3 الی 6 درجه باشد. میزان انحراف پای پرانتزی می‌تواند خفیف، متوسط و یا شدید و بسیار شدید باشد.
- ژنوواروم خفیف: فاصله دو کندیل داخلی ران یا دو زانوها کمتر از ۵/۲ سانتی‌متر باشد.
- ژنوواروم متوسط: فاصله‌ی دو کندیل داخلی ران یا زانوها ۵/۲ تا ۵ سانتی‌متر باشد.
- ژنووراوم شدید: فاصله ی دوکندیل داخلی ران یا زانوها بین 5 تا 6 سانتی متر باشد.
- ژنوواروم بسیار شدید: فاصله‌ی فوق بیش از 6 درجه باشد.
درجات خفیف و متوسط با حرکات اصلاحی، ورزش درمانی و تکنیک‌های توانبخشی قابل اصلاح است. اما درجات شدید ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد.
تشخیص زانوی پرانتزی:
حالت پاها و درجه انحراف آنها در طول دوره‌ی کودکی به تدریج تغییر می‌کند. این تغییرات باید توسط پزشک متخصص کودک شما ثبت شود. برای انجام معاینه‌ی بالینی، فرد در حالت سوپاین دراز می‌کشد و پزشک قوزک های داخلی مچ پا را بهم می چسباند.
اگر فاصله ی بین زانوها بیش از 2تا 3 سانتی متر بود، نیاز به بررسی‌های دقیق تر است. همچنین اگر بعد از دوسالگی در کودکان، انحراف خارجی پاها به مرور زمان اصلاح نشد، پزشک از عکس‌های رایدیو گرافی یا اسکن و MRI برای بررسی‌های دقیق‌تر استفاده می‌کند.
عوارض پای پرانتزی:
پرانتزی شدن پاها در دراز مدت ممکن است اثرات بدی برجای بگذارد و سبب بروز برخی اختلالات شود. بعضی از عوارض پای پرانتزی به شرح زیر است:
- کوتاه تر شدن قد فرد
- فشار وارد شدن به مفصل زانو ومچ
- ساییدگی زودرس استخوان‌ها
- افزایش ریسک مبتلا شدن به آرتروز
- ناهنجاری‌های اسکلتی ستون مهره‌ها مثل اسکولیوز
- تغییر ظاهر و کاهش اعتماد به نفس اجتماعی فرد
- افزایش احتمال مبتلاشدن به سرطان استخوان
در کودکان برای اصلاح این عارضه تا قبل از چهار سالگی از درمان‌هایی غیرجراحی استفاده می‌کنند. این راهکارها شامل استفاده از انواع اسپلینت زانو، قوزک پا، پنجه پا و گاهی گچ گیری پا است.
روش‌های درمان غیر جراحی پای پرانتزی:
با توجه به شدت درجه‌ی انحراف، سن فرد، بیماری زمینه‌ای و سبک زندگی افراد، راه‌های درمان غیرجراحی متفاوتی وجود دارد. این راه‌ها علاوه بر درمان و اصلاح پرانتزی بودن پاها از عوارض ثانویه ی این بیماری در آینده نیز جلوگیری می‌کند.
برخی از این روش‌های درمانی عبارتند از:
1. حرکات اصلاحی:
ورزش درمانی سبب اصلاح الگوی giat (راه رفتن) می‌شود. از طرفی دیگر در وزش درمانی عضلات ضعیف مثل عضلات سمت خارج ساق پا راتقویت می کنیم. همچنین عضلات سمت داخل پا را که دچار کوتاهی شده‌اند با حرکات کششی به طول نرمال نزدیک می‌کنیم.
انجام حرکات کششی ممکن است سبب احساس درد خفیف در عضلات شما شود، اما در صورتی که این تمرینات درست و اصولی انجام شوند، آسیبی به شما وارد نمی‌شود.
ورزش‌های کششی عضلات داخلی ران، تقویتی عضلات خارجی و تمرینات اصلاحی پای پرانتزی را می‌توانید در ویدیو زیر که توسط تیم درمانی کلنیک تخصصی توانبخشی ایستا برای شما آماده شده است، تماشا کنید.
ویدئو از خانم سهیلی بپرسید تمرینات رو
2. فیزیورتراپی و کاردرمانی:
فیزیوتراپی و کاردمانی نیز روش‌های مؤثری برای بهبود تقویت عضلات خارجی ران و کشش عضلاتی می‌باشد. تقویت عضلات سبب کاهش تورم، قوس پاها و درد مفاصل می‌شود. این موضوع به تصحیح عملکرد مفصل زانو بسیار کمک می‌کند و فشار را از روی مفصل زانو بر می‌دارد.
همچنین فیزیوتراپی و کاردرمانی با انجام تمرینات راه رفتن، نشستن، حفظ تعادل و لیزردرمانی به افراد مبتلا به پای پرانتزی با درجات شدید، در به دست آوردن استقلال عملکردی کمک می‌کند.
بطور کلی انجام تکنیک‌های توانبخشی سبب اصلاح این اختلال و به حداقل رساندن احتمال نیاز به جراحی می‌شود.
جراحی پای پرانتزی:
در موارد خیلی شدید که فرد با روش‌های از قیبل گچ گرفتن، بستن آتل، تمرینات اصلاحی و توانبخشی به بهبودی قابل قبول دست پیدا نکند و گذر زمان سبب افزایش درجه انحراف شود، پزشک انجام جراحی را پیشنهاد می‌دهد.
جراحی عموما در کودکان و نوجوان که صفحات رشدی آنها هنوز فعال است انجام می‌گیرد.
در این روش پزشک با کمک عکس‌های گرافی پا، محل شروع انحراف را مشخص می‌کند و آن قسمت از استخوان را برش می‌دهد.
سپس پزشک برای فیکس کردن استخوان می‌تواند از فیکساتورهای داخلی یا خارجی استفاده کند.
