FES یا تحریکات الکتریکی کاربردی چیست و چه جایگاهی در مدالیته‌های توانبخشی دارد؟

آیا آماده هستید که تحرک خود را بازیابید؟

مسیر توانبخشی شما از طریق FES یا تحریکات الکتریکی کاربردی و فعال کردن عضلات بدنتان متحول می‌شود و استقلال و عملکرد به شما بازگردانده می‌شود.

چه در حال گذراندن دوره درمان سکته مغزی باشید، چه با آسیب نخاعی زندگی می‌کنید، یا به دلیل شرایطی مانند افتادگی پا یا مولتیپل اسکلروزیس با چالش‌هایی روبرو هستید، FES می‌تواند کلید شما برای افزایش حرکت و بهبود کیفیت زندگی باشد.

با کمک FES برای قدم گذاشتن در دنیایی که در آن امکانات نامحدود است، آماده شوید. با ما در این مقاله از کلینیک توانبخشی ایستا همراه باشید تا همه آنچه لازم است درباره این مدالیته و کاربردهایش بدانید با شما به اشتراک بگذاریم.

FES چیست؟

تحریکات الکتریکی کاربردی یا Functional Electrical Stimulation که به اختصار به آن FES می‌گویند تکنیکی است که از تحریک الکتریکی کنترل‌شده برای فعال کردن ماهیچه‌های فلج یا ضعیف استفاده می‌کند و افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی یا آسیب‌های نخاعی را قادر می‌سازد تا عملکرد خود را به دست آورند.

نتایج امیدوارکننده‌ای از این مدالیته در کمک به آموزش مجدد عضلانی، جلوگیری از آتروفی عضلانی، افزایش دامنه حرکتی و افزایش توانایی‌های عملکردی کلی برای افراد مبتلا به اختلالات نورولوژی و ارتوپدی مختلف به دست آمده است.

FES در فیزیوتراپی یکی از مدالیته‌های مرسوم و رایج در درمان بسیاری از کیس‌های نورولوژی و ارتوپدی می‌باشد. همچنین عموما متخصصین با هدف کسب نتایج بهتر این تحریکات را با تمرینات متنوعی ترکیب می‌کنند و بیمار همزمان با انجام تمرین درمانی، از تحریکات الکتریکی کاربردی نیز بهره می‌برد.

تحریکات الکتریکی FES چگونه کار می‌کنند؟

تحریک الکتریکی عملکردی با استفاده از پالس‌های الکتریکی برای تحریک عضلات هدف و فعال کردن آن‌ها کار می‌کند. این فرآیند شامل قرار دادن الکترودها بر روی پوست عضلات مورد نظر یا کاشت الکترودها به طور مستقیم در عضلات است.

الکترودها به دستگاهی مانند استیمولاتور یا پروتز عصبی متصل می‌شوند که جریان‌های الکتریکی دقیقی را ارائه می‌دهد.

تحریکات الکتریکی که به عضلات اعمال می‌شود، در اصل سیگنال‌های ارسال شده توسط مغز برای فعال‌کردن آن عضلات را تقلید می‌کنند. در افراد مبتلا به بیماری‌های نورولوژی یا آسیب‌های نخاعی، مسیرهایی که به طور معمول سیگنال‌های عصبی را از مغز به عضلات منتقل می‌کنند ممکن است آسیب ببینند یا قطع شوند.

 FES با تحریک مستقیم عضلات به دور زدن این مسیرهای آسیب دیده کمک می‌کند و به آن‌ها اجازه انقباض و ایجاد حرکت را می‌دهد.

پارامترهای متنوع تحریک مانند شدت جریان، فرکانس و مدت زمان تحریکات الکتریکی و استراحت به دقت تنظیم می‌شوند تا با انقباضات عضلانی صحیح به حرکات عملکردی مورد نظر دست یابند. فیزیوتراپیست‌ها این پارامترها را بر اساس نوع عضله هدف، نیازهای فرد و اهداف توانبخشی خاص تنظیم می‌کنند.

تحریکات ممکن است در زمینه عضلات ناحیه دست و با هدف ایجاد الگوی گرفتن صحیح استفاده شود که نسبت به زمانی که در عضلات اندام تحتانی و با هدف اصلاح گیت استفاده می‌شود، متفاوت است.

 توجه به این نکته مهم است کهFES معمولاً به عنوان بخشی از یک برنامه توانبخشی جامع استفاده می‌شود که ممکن است شامل مدالیته‌ها و روش‌های درمان‌ دیگری مانند تمرین درمانی، درای نیدلینگ، مگنت تراپی، لیزر درمانی و… نیز باشد.

هدف تمامی این درمان‌ها به صورت کلی افزایش توانایی‌های عملکردی و هماهنگی کلی برای بازگشت به کار و دستیابی استقلال است.

 شایان ذکر است که در حالی که تحریکات الکتریکی کاربردی می‌تواند یک تکنیک مفید برای بسیاری از افراد باشد، اما اثربخشی آن ممکن است بر اساس شرایط خاص تحت درمان و پاسخ فرد به درمان متفاوت باشد.

بنابراین، مشاوره با یک پزشک یا فیزیوتراپیست با تجربه در این زمینه برای تعیین مناسب بودن و برنامه درمانی برای هر فرد ضروری است.

7 بیماری شایع که در روند درمانی از FES استفاده می‌کنند:

همانطور که گفتیم تحریکات الکتریکی کاربردی در درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شود اما برخی ازرایج‌ترین شرایطی که ممکن است مفید واقع شود عبارتند از:

1. سکته مغزی:

FES در بیماران استروک برای کمک به بازیابی کنترل و عملکرد اندام‌های آسیب دیده استفاده می‌شود. در اثر بروز CVA غالب بیماران با الگوی همی‌پلژی (Hemiplegia) درگیر می‌شوند و عضلات اندام‌های فوقانی و تحتانی یک سمت بدن دچار فلجی می‌شود.

در این بیماران بسته به روند بهبودی می‌توان از این تحریکات بر روی عضلات مسئول حرکت با هدف بهبود قدرت و هماهنگی استفاده کرد.

2. آسیب نخاعی:

در افراد مبتلا به ضایعه نخاعی یا SCI از محل ناحیه آسیب به پایین حس یا حرکت یا هردو (بسته به نوع آسیب) به مشکل می‌خورد.

تحریکات الکتریکی که فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از استیمولاتورها در کلینیک اعمال می‌کنند می‌تواند به فعال شدن عضلات فلج و یا ضعیف کمک کند و به افراد امکان می‌دهد کارهایی مانند راه رفتن، گرفتن اشیاء یا حتی کنترل عملکرد مثانه و روده را انجام دهند.

3. مولتیپل اسکلروزیس یا (MS):

در بیماران MS که از ضعف عضلانی رنج می‌برند، تحریکات الکتریکی کاربردی می‌تواند با بهبود قدرت و عملکرد عضلانی کمک کننده باشد. می‌توان از این مدالیته برای فعال کردن عضلات ضعیف یا اسپاستیک استفاده کرد و به افراد کمک می‌کند تا تحرک خود را دوباره به دست آورند و توانایی خود را برای انجام فعالیت‌های روزانه افزایش دهند.

4. بیماری پارکینسون:

تحریکات الکتریکی کاربردی برای افراد مبتلا به بیماری پارکینسون یا PD مفید می‌باشد، به ویژه برای کسانی که مشکلات گیت راه رفتن را تجربه می‌کنند، که یک علامت رایج در مراحل پیشرفته است.

فیزیوتراپیست با ارزیابی که از قدرت عضلات اندام تحتانی فرد انجام می‌دهد، تحریکات مناسب را اعمال کرده و با تقویت عضلات ضعیف به بهبود کلی حرکات و راه‌رفتن کمک می‌کند.

5. فلج مغزی یا CP:

درمانگران در سی پی نیز ممکن است از تحریکات الکتریکی کاربردی با رعایت احتیاط استفاده کنند. این تحریکات در افراد مبتلا به فلج مغزی با تحریک عضلات خاص در بهبود کنترل و هماهنگی عضلات کمک کننده می‌باشد.

6. بیماران ارتوپدی:

FES را می‌توان به عنوان بخشی از فرآیند توانبخشی پس از جراحی‌های ارتوپدی، مانند تعویض مفصل یا ترمیم تاندون، به کار برد. این مدالیته همراه با تمرینات تخصصی ارتوپدی می‌تواند با کمک به ریکاوری عضلانی و رفع چسبندگی به بهبود دامنه حرکتی و بازیابی حرکت عملکردی کمک کند.

اینجا تنها چند نمونه از شرایط رایجی که در آن‌ها  تحریکات الکتریکی کاربردی ممکن است استفاده شود ذکر شد اما توجه داشته باشید که مناسب بودن این تحریکات و برنامه درمانی خاص باید توسط یک فیزیوتراپیست با تجربه تعیین شود.

7. تحریکات الکتریکی FES در افتادگی پا:

Drop foot وضعیتی که مشخصه آن مشکل در بلند کردن قسمت پنجه یا جلوی پا در حین راه رفتن به دلیل ضعف یا فلجی عضله تیبیالیس آنتریور (Tibialis anterior muscle) است.

به دنبال این عارضه فرد پایش را روی زمین می‌کشد و برای جلوگیری از این کشیدگی ناچار است پا را از ران بیشتر بلند کند و زانو را بیشتر خم کند که منجر به صرف انرژی زیادی می‌شود. به صورت کلی افتادگی پا می‌تواند به طور قابل توجهی بر توانایی فرد برای راه رفتن ایمن و راحت تأثیر بگذارد.

 یکی از اصلی ترین عارضه‌هایی که از FES در درمان آن استفاده می‌شود، همین افتادگی پا است. با اعمال پالس‌های الکتریکی به عضلات مسئول دورسی فلکشن، این عضلات را فعال و تقویت کرده و به افراد توانایی می‌دهد تا به الگوی راه رفتن طبیعی و متعادل‌تری دست یابند.

 روش‌های مختلفی برای استفاده از تحریکات الکتریکی کاربردی برای دراپ فوت وجود دارد. یکی از روش‌های متداول شامل پوشیدن دستگاهی به نام سیستم سقوط پا است که معمولاً به صورت یک کاف اطراف ساق پوشیده می‌شود و از الکترودهایی تشکیل می‌شود که روی پوست قرار می‌گیرند و یک استیمولاتور کوچک که پالس الکتریکی را ارسال می‌کند.

هنگامی که پا در حین راه رفتن به زمین برخورد می‌کند، سیستم FES تحریک لازم را برای ماهیچه‌های مسئول بلند کردن پا فراهم می‌کند و افراد را قادر می‌سازد تا به یک الگوی راه رفتن روان‌تر و کارآمدتر دست یابند که به جلوگیری از زمین خوردن و مصرف انرژی کمتر کمک می‌کند.

دقت داشته باشید در بیماران نورولوژی و به خصوص MS مصرف انرژی کمتر (energy conservation) و جلوگیری از خستگی به دلیل ضعف کلی بدن از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نتیجه، تحریک الکتریکی عملکردی یک تکنیک نوآورانه است که پرتو امیدی را برای افرادی که با محدودیت‌های فیزیکی روبرو هستند ارائه می‌دهد.

با راهنمایی مناسب از متخصصان فیزیوتراپی، برنامه‌های درمانی مناسب و روحیه مصمم، FES  به صورت ترکیب با سایر مدالیته‌ها و تمرینات می‌تواند به افراد کمک کند تا استقلال خود را دوباره به دست آورند، کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و لذت حرکت را دوباره کشف کنند.

بنابراین، با FES یا تحریکات الکتریکی کاربردی دیگر هیچ محدودیتی برای سفر به یک زندگی پرجنب و جوش وجود ندارد…