کلاب فوت؛ بررسی علایم، 5 روش درمان و توانبخشی آن در کودکان

پا چنبری، (club foot) یا کلاب فوت یک بیماری مادرزادی است که بر رشد پای کودک در دوران بارداری تأثیر می‌گذارد. مشخصه این اختلال چرخش پا به داخل و پایین است که راه رفتن را برای کودک دشوار می‌کند.

علی‌رغم پیشرفت‌های دانش پزشکی و فناوری، متأسفانه نمی‌توان از این عارضه پیشگیری کرد؛ اما ما در این مقاله از کلینیک توانبخشی ایستا، علل، علائم و روش‌های درمانی پاچنبری را بررسی می‌کنیم و همچنین اطلاعاتی در مورد نحوه مدیریت و حمایت از کودک مبتلا به این بیماری ارائه می‌کنیم.

با ما همراه باشید تا همه آنچه لازم است درباره این اختلال بدانید را با شما در میان بگذارم.

کلاب فوت چیست؟

کلاب فوت (club foot) یا پاچنبری که به عنوان talipes equinovarus هم نامیده می‌شود، وضعیتی است که با وضعیت غیرعادی پا مشخص می‌شود و باعث چرخش پا به داخل و پایین می‌شود. یکی از شایع ترین بیماری‌های ارتوپدی مادرزادی است که شیوع آن تقریباً 1 در 1000 تولد زنده است.

همچنین گفته می‌شود با وجود اینکه علت دقیق این بیماری همچنان مشخص نشده است اما شیوع ابتلا در پسران بیشتر از دختران می‌باشد.

4 نوع اصلی کلاب فوت چه ویژگی‌هایی دارند؟

پاچنبری می‌تواند به اشکال مختلف ظاهر شود و انواع پاچنبری به شدت و ویژگی‌های ناهنجاری پا بستگی دارد که ما در اینجا 4 نوع اصلی را برررسی می‌کنیم:

1. پاچنبری ایدیوپاتیک (کلاب فوت ایزوله):
   شایع‌ترین نوع پاچنبری است که تقریباً 80 تا 90 درصد موارد را شامل می‌شود. مبتلایان نوع ایدیوپاتیک بدون هیچ گونه شرایط زمینه‌ای مرتبط یا ناهنجاری‌های ژنتیکی درگیر می‌شوند.
2. پاچنبری سندرمی:
   این نوع با سندرم‌های ژنتیکی یا ناهنجاری‌های کروموزومی مثل آرتروگریپوز، سندرم لارسن یا تریزومی 18 (سندرم ادوارد) همراه است.
3. کلاب فوت عصبی عضلانی:
   در نتیجه شرایط عصبی یا عصبی عضلانی زمینه‌ای مانند CP، اسپاینابیفیدا، دیستروفی عضلانی و… رخ می‌دهد که بر کنترل و هماهنگی عضلات تأثیر می‌گذارد.
4. پاچنبری موضعی:
   خفیف‌ترین شکل این عارضه است و اغلب در نوزادان تازه متولد شده دیده می‌شود که به دلیل شکل قرارگیری پاهای کودک در داخل رحم به وجود می‌آید. ناهنجاری پا در این نوع به طور معمول یک تغییر شکل انعطاف‌پذیر است که می‌تواند به راحتی از طریق کشش ملایم، تغییر موقعیت و گاهی اوقات با استفاده از وسایل خارجی مانند بریس اصلاح شود.

در نوع ایدیوپاتیک عموما رویکردهای غیرجراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما توجه داشته باشید که در سایر انواع این بیماری باید به مشکلات زمینه‌ای فرد نیز رسیدگی شود.

علائم کلاب فوت در کودکان چیست؟

کودکان مبتلا به پاچنبری معمولاً دارای ویژگی‌های زیر هستند:

1. بدشکلی پا: پا به سمت داخل و پایین چرخیده و انگشتان پا به سمت پای مخالف است. درجه تغییر شکل از خفیف تا شدید می‌تواند متفاوت باشد.
2. سفتی و کوتاهی: عضلات، تاندون‌ها و رباط‌های پای آسیب‌دیده، معمولاً سفت و کوتاه هستند و حرکت پا به موقعیت صحیح را دشوار می‌کند.
3. آتروفی ماهیچه ساق پا: ماهیچه‌های ساق پا مؤثر پلنتارفلکشن و دورسی فلکشن در پای آسیب دیده ممکن است به دلیل کاهش استفاده و تحرک عضلانی در مقایسه با پای سالم کوچک‌تر یا توسعه نیافته باشند.

دقت داشته باشید که شدت بروز این علائم در بیماران مختلف براساس شدت بیماری در هرفرد متفاوت می‌باشد. برای اینکه مطمئن شوید کودکتان کلاب فوت دارد یا خیر بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.

چه عواملی در ابتلا به کلاب فوت موثرند؟

علت دقیق پاچنبری به طور کامل شناخته نشده است، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی را شامل می‌شود:

• عوامل ژنتیکی
• عوامل محیطی مثل مصرف سیگار و دارو در دوران بارداری
• ناهنجاری‌های عضلانی و تاندونی پا
• بیماری‌های عصبی مثل اسپاینا بیفیدا و CP و…

همانطور که گفتیم پاچنبری یک بیماری مادرزادی است، با این حال شدت و ویژگی‌های اختلال می‌تواند در بین افراد بسیار متفاوت باشد.

تشخیص پاچنبری بر چه اساسی انجام می‌شود؟

کلاب فوت معمولا مدت کوتاهی پس از تولد در طی معاینه فیزیکی توسط یک پزشک متخصصمی‌تواند تشخیص داده ‌شود. فرآیند تشخیصی معمولا شامل ارزیابی ظاهر پا، دامنه حرکتی، قدرت عضلانی و ساختارهای اطراف توسط پزشک می‌باشد.

در برخی موارد، تصویربرداری تشخیصی، مانند اشعه ایکس، ممکن است برای ارزیابی ساختارهای استخوانی و تایید تشخیص تجویز شود. همچنین گاهی طی سونوگرافی غربالگری و از هفته 12 بارداری این مشکل مشاهده می‌شود اما نهایتا در بدو تولد و با معاینات بالینی این تشخیص تایید می‌شود.

5 روش درمان کلاب فوت:

درمان کلاب فوت معمولاً شامل ترکیبی از مداخلات غیرجراحی و جراحی است که با هدف اصلاح ناهنجاری و ایجاد عملکرد طبیعی در پا ایجاد می‌شود. رایج‌ترین گزینه‌های درمانی که ورد استفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر است:

1.روش پونستی:

این روش رایج‌ترین و موثرترین درمان غیرجراحی پاچنبری است. پونستی شامل درمان دستی و منوال و کشش ملایم پا و به دنبال آن اعمال گچ برای اصلاح تدریجی موقعیت پا در طی چند هفته است.

پس از انجام مراحل گچ گیری متوالی، ممکن است یک روش جراحی جزئی به نام تنوتومی (tenotomy) برای آزاد کردن تاندون آشیل باهدف افزایش طول انجام شود. در ادامه معمولا یک بریس اصلاحی برای کودک تجویز می‌شود تا وضعیت صحیح به دست آمده را حفظ کند.

2. روش فرانسوی:

این روش شبیه روش پونستی است اما شامل کشش و دستکاری تهاجمی بیشتر پا است. همچنیناین روش دوره‌های طولانی‌تری از گچ گیری را شامل می‌شود ودر ادامه ممکن است به جراحی گسترده‌تری نیاز داشته باشد.

3. جراحی:

در برخی موارد، اگر پاچنبری به روش‌های غیرجراحی پاسخ ندهد و یا اگر مورد شدید باشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. هدف از روش‌های جراحی ریلیز و افزایش طول تاندون‌ها و رباط‌های سفت، اصلاح هم‌ترازی استخوان‌ها و تثبیت پا است. تکنیک جراحی خاص مورد استفاده بستگی به شدت و نوع اختلال دارد.

4. فیزیوتراپی:

پس از هر شکل درمانی، بهبود بیماری با فیزیوتراپی برین گونه است که اغلب برای کمک به تقویت عضلات پا، بهبود دامنه حرکتی و ارتقای الگوهای طبیعی راه رفتن توصیه می‌شود که در ادامه به صورت مجزا عملکرد این متخصصین را خدمتتان توضیح داده‌ایم.

5. کاردرمانی:

کاردرمانگران به عنوان یکی از اعضای تیم خدمات توانبخشی در درمان این بیماران با تمرینات تخصصی و توصیه‌های کاربردی مؤثر واقع می‌شوند که درد ادامه این خدمات را مفصل‌تر بررسی کرده‌ایم.

توجه به این نکته مهم است که مداخله زودهنگام برای درمان موفقیت آمیز این عارضه ضروری است. درمان به طور ایده آل باید بلافاصله پس از تولد یا در چند هفته اول زندگی شروع شود.

در ادامه نقش فیزیوتراپی و کاردرمانی در بازتوانی افرد مبتلا به کلاب فوت را شرح می‌دهیم.

فیزیوتراپی در کلاب فوت:

فیزیوتراپی نقش مهمی در درمان جامع کلاب فوت دارد. این متخصصین پس از ارزیابی که از وضعیت بیمار انجام می‌دهند پلن درمانی مناسب با شرایط را طراحی کرده و اقدامات درمانی را شروع می‌کنند.

در کلینیک فیزیوتراپی برای کیس کلاب فوت قبل از شروع تمرینات از هات پگ، ماساژ، چراغ IR و… جهت آماده‌سازی بیمار استفاده می‌شود و در ادامه تمرینات کششی ساق پا جهت رفع کوتاهی و تکمیل دامنه حرکتی انجام می‌شود.

در موادری که سفتی و کوتاهی پا شدید باشد، تمرینات پسیو و PROM جهت افزایش انعطاف پذیری و اصلاح تدریجی پا انجام می‌شود.

علاوه براین از تحریکات الکتریکی FES همزمان با تمرینات برای تقویت عضلات ضعیف شده استفاده می‌شود که بسیار مؤثر در اصلاح گیت راه رفتن بیمار می‌باشد. درمانگران برای آموزش الگوی راه رفتن فرد علاوه براین اقدام، از تکنیک‌های تحمل وزن و تمرینات گیت نیز بهره می‌برند.

برای برطرف کردن کوتاهی و دستیابی به نتیجه دلخواه باید یک سری از تمرینات حتما در خانه نیز انجام شوند و به اصطلاح بیمار تحت درمان 24 ساعته باشد که همه تمرینات تخصصی لازم به بیمار و خانواده به صورت کامل آموزش داده می‌شود.

دقت داشته باشید که مدالیته‌های فیزیوتراپی برای هر فرد براساس سن فرد، شدت تغییر شکل پا، پاسخ به درمان و سایر عوامل متفاوت می‌باشد.

روند کاردرمانی در کلاب فوت چگونه می‌باشد؟

کاردرمانی(OT) برای کلاب فوت بر بهبود توانایی‌های عملکردی کودک و ارتقای استقلال در فعالیت‌های روزانه تمرکز دارد.

در زیر خلاصه ای از فرآیند OT و تکنیک‌هایی که معمولاً در این عارضه استفاده می‌شود ارائه شده است:

1. ارزیابی شامل ارزیابی فیزیکی، دامنه حرکتی، قدرت عضلانی و محدودیت‌های عملکردی
2. تعیین هدف درمان توسط درمانگر و با همکاری کودک و خانواده که معمولا شامل بهبود تحرک و دستیابی استقلال حداکثری می‌باشد
3. تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال یا فعال متناسب با سطح توانایی کودک و باهدف ارتقا انعطاف پذیری
4. فعالیت‌های تقویتی عضلات اندام تحتانی با استفاده از تجهیزات کاردرمانی کودکان مانند توپ درمانی، تراباند، استپ، وج، تیلیت برد و…
5. تجویز تجهیزات تطبیقی و دستگاه‌های کمکی مورد نیاز مثل بریس و ارتزهای کمکی راه رفتن
6. آموزش عملکردی وظایف فردی کودک مثل فعالیت‌های مدرسه از طریق آموزش مکانیک بدنی مناسب و تمرینات تعادلی و هماهنگی
7. تکنیک‌های یکپارچه سازی حسی یا SI در جهت رسیدگی به مسائل تعدیل و پردازش حسی
8. برنامه تمرین درمانی خانگی برای تداوم درمان و پیشرفت خارج از جلسات درمان
9. رویکرد مشارکتی با سایر اعضای تیم درمان و توانبخشی
10. نظارت و ارزیابی مجدد پیشرفت طی جلسات درمان و در صورت اصلاح برنامه درمانی برای بهینه‌سازی نتایج

تکنیک‌ها و مداخلات خاص مورد استفاده در کاردرمانی برای پاچنبری ممکن است بسته به نیازهای فردی و شدت بیماری متفاوت باشد. برای ارزیابی جامع و برنامه درمانی شخصی باید با یک کاردرمانگر واجد شرایط مشورت شود.

چگونه می‌توان از ابتلا به پاچنبری در کودکان پیشگیری کرد؟

متأسفانه نمی‌توان از ابتلا به کلاب فوت پیشگیری کرد زیرا یک بیماری مادرزادی است که در طول دوره جنینی رخ می‌دهد و هیچ راه شناخته شده‌ای برای جلوگیری از این اختلال در نوزاد وجود ندارد. چنانچه در خانواده سابقه ابتلا به این اختلال را دارید یا نگران ابتلای فرزندتان هستید بهتر است با یک متخصص ارتوپد مشورت کنید.

آیا کلاب فوت خطرناک است؟

کلاب فوت خودش به تنهایی خطرناک محسوب نمی‌شود؛ با این حال اگر درمان نشود یا به درستی مدیریت نشود، می‎تواند منجر به عوارض و مشکلات در راه رفتن و حرکت شود که بر کیفیت زندگی و رفاه کلی فرد تأثیر می‌گذارد.

بنابراین، انجام مراقبت‌های پزشکی و پیروی از گزینه‌های درمانی توصیه شده برای جلوگیری از هر گونه مشکل بالقوه درازمدت مهم است.

پاچنبری یک بیماری مادرزادی است که بر رشد پای نوزاد در دوران بارداری تأثیر می‌گذارد. امروزه نمی‌توان از ابتلا به این عارضه جلوگیری کرد، اما خوشبختانه گزینه‌های درمانی موثری برای مدیریت آن وجود دارد.

با مدیریت و حمایت مناسب، کودکان مبتلا می‌توانند زندگی کاملی داشته باشند و بر چالش‌های مرتبط با این بیماری غلبه کنند. والدین باید درباره بیماری کلاب فوت اطلاعات کافی داشته باشند و به دنبال مراقبت‌های پزشکی مناسب برای اطمینان از بهترین نتایج برای فرزندشان باشند.