فلج مغزی یا cp؛ بررسی 10 نوع مختلف، علایم و راهکارهای توانبخشی این بیماری

فلج مغزی چیست؟

اگر بخواهیم تعریفی از فلج مغزی یا CP (Cerebral Palsy) داشته باشیم می‌توان گفت گروهی از ناهنجاری‌های غیرپیشرونده در مغز و در حال رشد که منجر به بروز دسته‌ای از نقایص نورولوژیک، حرکتی و پوسچرال می‌گردد.

مغز انسان از قبل از تولد تا حدود 2 سالگی در حال رشد می‌باشد و امکان ابتلا به این بیماری تا این سنین همچنان وجود دارد. میزان بروز CP در پسران بیشتر از دختران است (حدود 1.5 برابر) و شیوع این بیماری حدود 2 تا 5 درصد تولدهای زنده گزارش می‌شود.

تا آخر این مقاله از سایت کلینیک توانبخشی ایستا با ما همراه باشید تا درباره فلج مغزی اطلاعات کاملی را کسب کنید.

10 نوع مختلف فلج مغزی و علائم آن‌ها:

بیماران فلج مغزی را براساس شرایط مختلفی مثل ناحیه درگیری مغز، الگوی درگیری اندام‌ها و… به دسته‌های مجزا تقسیم بندی می‌کنند.

ما علائم این اختلال را برای هر دسته به صورت مجزا بررسی کرده‌ایم.

انواع سی پی براساس درگیری مغز

انواع سی پی براساس درگیری مغز عبارت است از:

1. اسپاستیک (spastic):

شایع‌ترین نوع است که تقریباً 70 تا 80 درصد موارد را شامل می‌شود. CP اسپاستیک با افزایش توان عضلانی مشخص می‌شود که منجر به سفتی و مشکلات حرکتی می‌شود. در نوع اسپاستیک نواحی قشری مغز درگیر هستند.

2. اتتوئید (athetoid):

حدود 10 درصد موارد از این نوع هستند که به آن‌ها فلج مغزی دیس‌کینتیک هم می‌گویند. توان عضلانی بیمار عموما کمتر از حد نرمال است و اسپاستیسیتی وجود ندارد. عمدتا با حرکات غیرطبیعی و غیرارادی مشخص می‌شود که بیشتر در انتهای اندام‌ها مشاهده می‌شود و وضعیت بدن و هماهنگی و صحبت کردن را مشکل می‌کند. در نوع اتتوئید نواحی قاعده‌ای مغز یا basal ganglia درگیر هستند.

3. آتاکسیک (ataxic):

کم رایج‌ترین شکل فلج مغزی است که در درجه اول بر تعادل و هماهنگی تأثیر می‌گذارد و حرکات دقیق را با مشکل مواجه می‌کند. افراد مبتلا به سی پی آتاکسیک ممکن است حرکات لرزان یا ناپایدار، به ویژه در دستان خود نشان دهند، و کارهایی را که نیاز به مهارت‌های حرکتی ظریف دارند، ایستادن و راه رفتن برایشان چالش برانگیز باشد. در نوع آتاکسیک مخچه درگیر می‌باشد.

4. ترکیبی (mixed):

برخی از افراد ممکن است با ترکیبی از ناهنجاری‌های حرکتی مختلف مواجه شوند که ویژگی‌های بیش از یک نوع فلج مغزی را نشان می‌دهند. به عنوان مثال، یک فرد ممکن است ترکیبی از ویژگی‌های اسپاستیک و دیسکینتیک را داشته باشد.

انواع CP براساس وضعیت توپوگرافیکال و درگیری اندام‌ها

انواع CP براساس وضعیت توپوگرافیکال و درگیری اندام‌ها عبارتند از:

5. همی‌پلژی:

به نوعی از سی پی که یک طرف بدن (یک دست و پا) را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اشاره دارد.

6. دایپلژی:

دایپلژی عمدتاً شامل درگیری اندام‌های تحتانی است در حالی که اندام‌های فوقانی درگیری نسبتاً خفیف‌تر یا بدون درگیری دارند. این بیماران عمدتا در راه رفتن مشکل دارند و الگوی گیت راه رفتن قیچی یا scissors gait را نشان می‌دهد.

7. کوادری‌پلژی:

به معنای درگیری هر چهار اندام و تنه، به درجات مختلف می‌باشد. ناهنجاری‌های توان عضلانی و مشکلات حرکتی اغلب در کوادری پلژی شدیدتر از سایر انواع CP است.

8. مونوپلژی:

در مونوپلژی، تنها یک اندام (فقط یک دست یا پا) تحت تاثیر ناهنجاری‌های توان عضلانی و مشکلات حرکتی قرار می‌گیرد و سایر اندام‌ها عملکرد طبیعی از خود نشان می‌دهند.

9. تری‌پلژی:

این الگوی درگیری جزء موارد نادر است و سه اندام را درگیر می‌کند که معمولا درگیری شامل دو پا و یک دست می‌باشد.

10. تتراپلژی:

در این حالت وسعت درگیری از حالت کوادر نیز بیشتر است و علاوه بر چهار اندام، سر و گردن نیز درگیر می‌شود.

علائم و تظاهرات سی پی در هر بیمار اگرچه در یک دسته قرار داشته باشند، بسته به شدت بیماری متفاوت می‌باشد. به دنبال این شدت متفاوت، عملکرد و استقلال فرد نیز به مقادیر مختلفی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

عوامل ابتلا به فلج مغزی چیست؟

همانطورکه گفتیم فلج مغزی در اثر آسیب به مغز در حال رشد ایجاد می‌شود که علل این آسیب را در سه مرحله مختلف بررسی می‌کنیم. علت دقیق و واحد ابتلا مشخص نمی‌شود؛ با این حال، ما عوامل مختلفی که می‌توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند را در سه دسته بررسی می‌کنیم:

• عوامل قبل از تولد یا prenatal: از مهم‌ترین این عوامل وضعیت سلامت مادر می‌باشد که ابتلا به عفونت‌های دوران بارداری و داشتن مشکلاتی مثل فشارخون بالا و اختلالات تیروئید ریسک ابتلا را بالا می‌برند. همچنین ناهنجاری‌های ژنتیکی و شرایط ارثی جزء شرایط قبل از تولد سی پی محسوب می‌شود.
• عوامل حین تولد یا perinatal: این اختلال همچنین می‌تواند ناشی از حوادثی باشد که در حین زایمان رخ می‌دهد که زایمان زودرس، کمبود اکسیژن به دلیل مشکلات بندناف یا گیرکردن در کانال زایمان و… از جمله این عوامل می‌باشد.
• عوامل پس از زایمان یا postnatal: اگرچه کمتر شایع است، شامل آسیب مغزی که در دوران نوزادی یا اوایل کودکی رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به CP شود. مهم‌ترین این آسیب‌ها عفونت‌ها یا التهاب‌های مغزی مثل مننژیت یا آنسفالیت مغزی و آسیب به سر ناشی از تصادف، سقوط و… می‌باشد.

این عارضه می‌تواند علل متفاوتی در افراد مختلف داشته باشد و در بسیاری از موارد، علت دقیق ناشناخته باقی مانده است. اما توجه داشته باشید که بسیاری از این علل قابل پیشگیری هستند که با انجام آزمایش‌ها و اقدامات درمانی مناسب می‌توان از بروز این ناهنجاری پیشگیری کرد.

چگونه بفهمیم کودکمان CP دارد؟

تشخیص فلج مغزی (سی پی) معمولاً شامل یک ارزیابی کامل است که توسط یک متخصص اطفال یا متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. ابتدا یک تاریخچه پزشکی کامل از وضعیت نوزاد از قبل از تولد گرفته می‌شود و وضعیت تون عضلانی، رفلکس‌ها و عملکرد حرکتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

سپس متخصص نوزاد را از لحاظ مایلستون‌های رشدی (حرکتی و گفتاری) و زمان دستیابی آن‌ها مورد بررسی قرار می‌دهد.

در ادامه با توجه به وضعیت نوزاد ممکن است انجام MRI و نوار مغزی برای بررسی وضعیت مغزی و شناسایی ناهنجاری‌های مغزی و محل آنها توصیه شود. در موارد خاص و برای رد سایر شرایط ممکن است آزمایشات ژنتیک، غربالگری متابولیک و آزمایش خون تجویز شود.

البته متخصصین توانبخشی نیز با همکاری یکدیگر می‌توانند ارزیابی جامعی از مهارت‌های حرکتی، گفتاری و ارتباطاتی این بیماران داشته باشند.

آیا فلج مغزی درمان دارد؟

در درمان فلج مغزی بستگی به نوع و شدت بیماری فرد از درمان‌های متنوعی ممکن است استفاده شود که در ادامه همه روش‌های درمانی را بررسی کره‌ایم:

1. دارو درمانی:

یکی از اصلی‌ترین درمان‌های که امروزه برای فلج مغزی پیشنهاد می‌شود، درمان دارویی می‌باشد. طیف وسیعی از داروها ممکن است توسط پزشک برای هر بیمار و با توجه به شرایط ویژه‌ای که دارد تجویز شود؛ اما یک سری از داروها به طور مشخصی بیشتر رواج دارند.

• داروهای آنتی‌کولینرژیک
• داروهای ضدتشنج
• داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد
• بنزودیازپاین‌ها (برای مشکلات اضطراب، بی‌خوابی و تشنج تجویز می‌شوند)
• باکلوفن (کاهش سفتی عضلات)
• بوتاکس (کاهش سفتی و اسپاستیسیتی)
• بلاک کننده‌های عصبی (nerve block)

از آنجا که طیف علائمی که در بیماران فلج مغزی بروز می‌کند بسیار متنوع است، ممکن است هرکدام از این دسته داروها برای هر بیمار مناسب یا مضر باشد که نیاز به تشخیص پزشک دارد. مصرف دقیق و به موقع این داروها در کودکان از اهمیت بالایی در روند درمان برخوردارد می‌باشد.

 2. توانبخشی در فلج مغزی

فرایند توانبخشی کودکان یکی از موثرترین درمان‌هایی است که برای افراد فلج مغزی پیشنهاد می‌شود. تیم توانبخشی شامل اعضای ارائه دهنده خدمات فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی با همکاری یکدیگر و رویکرد بین تیمی به پیشرفت این بیماران و کاهش مشکلات و علائم‌شان کمک شایانی می‌کنند.

اقداماتی که متخصصین هر رشته انجام می‌دهند را به طور مفصل در ادامه بررسی می‌کنیم:

• فیزیوتراپی در فلج مغزی:
  فیزیوتراپیست‌ها اهداف مختلفی را در فیزیوتراپی فلج مغزی و درمان کیس‌های سی پی دارند که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از کاهش درد، از بین بردن اسپاسم و اسپاستیسیتی، بهبود قدرت عضلانی و کنترل حرکتی و… می‌باشد.

در این حیطه مدالیته‌ها و تکنیک‌های تخصصی بسیاری مانند تحریکات الکتریکی تنس برای کاهش درد و FES برای تقویت عضلات استفاده می‌شود.

علاوه براین ممکن است از گرمادرمانی برای بهبود جریان خون و کاهش سفتی استفاده می‌شود؛ و از سرمادرمانی که از طریق پک‌های مشخص انجام می‌شود برای کاهش درد و التهاب بهره برده می‌شود.

تکنیک‌های تخصصی ماساژ مانند افلوراژ و فیریکشن و رولینگ و… برای کاهش درد و آماده‌سازی قبل تمرین درمانی و بهبود دامنه حرکتی انجام می‌شود. در آب درمانی با بهره بردن از شناوری آب که فشار روی مفاصل کاهش می‌دهد، راه رفتن بیمار را در ابتدای مسیر تسهیل می‌کنند.

• کاردرمانی در فلج مغزی:
  کاردرمانی در فلج مغزی شامل حیطه جسمی و ذهنی می‎باشد. در فیلد ذهنی بیشتر روی مهارت‌های شناختی کودک از جمله توجه، تمرکز، حافظه، مفاهیم انتزاعی و… ، مهارت‌های ارتباطی و مهارت‌های مورد نیاز برای ورود به مدرسه (آزمون سنجش ورود به مدرسه) کار می‌شود.

همچنین مشکلات حسی کودکان از طریق رویکرد SI یا یکپارچگی حسی درمان می‌شود. مهارت‌های حرکتی ظریف و گرفتن اشیا مختلف نیز از حیطه‎ های کاردرمانی است.

در حیطه جسمی کاردرمانی بیمار از لحاظ رفلکسی، مراحل رشدی و حرکت مورد بررسی قرار می‌گیرد. کاردرمانگران تمامی رفلکس‌هایی که با ماندگاری‌شان مانع حرکت و کسب مراحل رشدی می‌شوند، به تدریج از بین می‌برند؛ به صورت همزمان روی نرمال سازی تون عضلانی و تقویت عضلات ضعیف از طریق تمرینات مناسب کار می‌کنند.

در ادامه و با کسب مرحله ایستادن و راه رفتن گیت بیمار مورد ارزیابی تخصصی قرار می‌گیرد و مشکلات راه رفتن مشخص می‌شود. موارد کوتاهی را کاردرمانگران پس از آماده‌سازی مناسب از طریق استرچ و تمرینات مناسب و تجویز ارتز مناسب برطرف می‌کنند.

همچنین اگر فرد مشکلات تعادلی داشته باشد تمرینات تعادلی متناسب با سطح بیمار طراحی می‌شود. اسب درمانی یا Hippo therapy در موارد راه رفتن قیچی و اسپاسم عضلات ادداکتور ران بسیار مؤثر واقع می‌شود.

• گفتاردرمانی در فلج مغزی:
  در کیس‌های CP مشکلات گفتاری وجود دارد که برای درمان و بهبود آنها نیازمند خدمات گفتاردرمانی می‌باشند. متخصصین گفتاردرمانی پس از ارزیابی که از وضعیت بیمار انجام می‌دهند، پلن درمانی مناسب را طراحی می‌کنند؛ در ادامه با تکنیک‌های تخصصی که انجام می‌دهند به تدریج واج‌ها و کلمات گوناگون را آموزش می‌دهند.

علاوه براین درمان آبریزش دهان و مشکلات بلع نیز در حیطه درمانی گفتاردرمانی وجود دارد.

3. جراحی در فلج مغزی:

در موارد شدید و مواردی که همزمان از مشکلات دیگری رنج می‌برند، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کنند. اعمال جراحی در بیماران فلج مغزی با اهداف متنوعی ممکن است، انجام شود. از مهم‌ترین این اهداف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اصلاح کانترکچر مفاصل
• اصلاح دفرمیتی‌های پا مثل پاچنبری
• اصلاح پوسچر، دفرمیتی‌ها و انحرافات ستون فقرات از جمله اسکولیوز
• ارتقا تعادل و هماهنگی
• ریلیز عضلات کوتاه شده
• درمان دررفتگی‌های لگن یا CDH

همچنین ممکن است به دلیل سایر اختلالات پزشکی و مشکلاتی که ممکن است برای کودک سی پی به وجود آید، با تشخیص پزشک جراحی انجام شود.

اقدامات پیشگیری، مانند مراقبت‌های مناسب دوران بارداری و اقدامات ایمنی برای جلوگیری از آسیب‌های سر، می‌تواند در به حداقل رساندن خطر ابتلا کمک کند؛ با این حال، همیشه نمی‌توان از CP جلوگیری کرد.

اما تشخیص و مداخله زودهنگام و حمایت مداوم برای افراد مبتلا به فلج مغزی و خانواده‌هایشان حیاتی است. یک رویکرد چند رشته‌ای شامل متخصصان اطفال و نورولوژی، درمانگران توانبخشی و مراقبان می‌تواند به بهینه‌سازی نتایج و کیفیت زندگی کمک کند.