چگونه عدم تعادل در پارکینسون را مدیریت کنیم؟

تاثیر بیماری پارکینسون چیزی فراتر از علائم حرکتی شناخته شده آن است و طیف وسیعی از چالش‌ها را در بر می‌گیرد که به طور قابل توجهی بر زندگی روزمره فرد تاثیر می‌گذارد. در میان همه این چالش‌ها، اختلال تعادل در پارکینسون به عنوان یک نگرانی برجسته خودنمایی می‌کند.

این اختلال به صورت بی‌ثباتی وضعیتی، سفتی عضلات و مشکلات هماهنگی ظاهر می‌شود که این مجموعه علائم نهایتا به افزایش خطر افتادن منجر می‌شود و بر لزوم اهمیت بررسی مدیریت مشکلات تعادل در پارکینسون تاکید می‌کند.

در ادامه ما ماهیت چند وجهی اختلال تعادل، عوامل مختلف موثر در آن، رویکردهای کل نگرانه برای کاهش اثرات آن و افزایش رفاه کلی افرادی که با این وضعیت عصبی دست و پنجه نرم می‌کنند را بررسی کرده‌ایم.

بیماری پارکینسون یا PD در بین بیماری‌های نورولوژی با بیشترین شیوع در رتبه دوم قرار می‌گیرد. در این بیماری عقده‌های قاعده‌ای مغز که نقش مهمی در کنترل و تعادل حرکتی ایفا می‌کنند تحت تاثیر بیماری قرار گرفته و با پیشرفت هرچه بیشتر بیماری دوپامین در این ناحیه کمتر شده و مشکلات هماهنگی حرکات و حفظ ثبات پدیدار می‌شوند.

برای مبتلایان به پارکینسون ضروری است که با متخصصین مراقبت‌های بهداشتی همکاری کنند و مداخلات لازم جهت بهبود وضعیت خود از قبیل دارو، توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی و همچنین در صورت لزوم وسایل کمکی گوناگون مثل عصا و واکر و… را دریافت کنند.

در نظر داشته باشید تمامی استراتژی‌هایی که کلینیک توانبخشی ایستا برای مدیریت چالش‌های مرتبط با تعادل در پارکینسون استفاده می‌شود، شخصی سازی شده و متناسب با وضعیت هر فرد می‌باشد.

چرا تعادل در پارکینسون مختل می‌شود؟

در بیماری پارکینسون، عوامل مختلفی به پدیدار شدن مشکلات تعادل کمک می‌کند و آن را به چالشی پیچیده برای افراد تبدیل می‌کنند. در اینجا چند دلیل اختلال تعادل در پارکینسون بررسی شده است:

1. کمبود دوپامین:
   پارکینسون در درجه اول شامل کمبود دوپامین(Dopamine)، یک انتقال دهنده عصبی برای کنترل حرکتی است، می‌شود و کاهش سطح دوپامین بر ارتباط بین نواحی مغز که مسئول تعادل هستند تأثیر می‌گذارد و منجر به بی‌ثباتی می‌شود.
2. سفتی عضلانی:
   سفتی در عضلات، یکی از علائم رایج پارکینسون می‌باشد که با نرمی و روان بودن حرکات تداخل دارد. این سفتی بر وضعیت بدن تأثیر می‌گذارد و تنظیم وضعیت بدن برای حفظ تعادل در پارکینسون را برای افراد دشوار می‌کند.
3. لرزش:
   لرزش، حرکات غیر ارادی ریتمیکی که می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن از جمله اندام‌ها و سر را تحت تاثیر قرار دهد. در حالی که لرزش ممکن است مستقیماً باعث عدم تعادل نشود، اما می‌تواند اختلال در حفظ یک وضعیت ثابت، در حفظ تعادل نقش داشته باشد.
4. برادی‌کینزی (کندی حرکت):
   پارکینسون اغلب منجر به کندی حرکات، از جمله واکنش‌ها به تغییرات و محرکات تعادلی می‌شود. این تاخیر در پاسخ می‌تواند مقابله با جابجایی‌های ناگهانی یا جلوگیری از سقوط را برای افراد چالش برانگیز کند.
5. بی ثباتی وضعیتی:
   از دست دادن رفلکس‌ها و تنظیم خودکار تغییرات در وضعیت بدن به بی‌ثباتی وضعیتی منجر می‌شود. بیماران پارکینسون ممکن است برای انطباق با تغییرات موقعیت بدنی خود دچار مشکل شوند که منجر به افزایش خطر سقوط می‌شود.
6. راه رفتن freezing:
   برخی از افراد مبتلا به پارکینسون “freezing gait” را تجربه می‌کنند که در آن شروع یا ادامه راه رفتن برایشان دشوار است. این یخ زدگی می‌تواند در حرکات انتقالی رخ دهد و مشکلات تعادل را تشدید کند.
7. اختلال شناختی:
   با پیشرفت پارکینسون، عملکردهای شناختی مانند توجه، تمرکز و عملکرد اجرایی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند و بر توانایی تمرکز بر تعادل و هماهنگی حرکات تاثیر بگذارد.

هرکدام از این عوامل می‌توانند به نوبه خود بر تعادل در پارکینسون تاثیر بگذارند و عملکرد فرد را مختل کنند. توجه داشته باشید ممکن است در بیماری تمامی این عوامل با هم وجود نداشته باشند اما تعادل تحت تاثیر قرار گرفته و مختل شده باشد.

چگونه عدم تعادل در پارکینسون را مدیریت کنیم؟

درمان عدم تعادل در بیماری پارکینسون معمولاً شامل یک رویکرد چند وجهی است که ترکیبی از مداخلات دارویی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و استفاده از وسایل کمکی است. مداخلات دارویی شامل داروهایی مانند لوودوپا است که به جبران سطح دوپامین کمک می‌کنند و علائم حرکتی و روانی حرکت را بهبود می‌بخشند.

گاهی با تشخیص پزشک از آگونیست‌های دوپامین هم همراه با لوودوپا استفاده می‌شود. همچنین داروهای آنتی کولینرژیک به منظور کنترل لرزش و سفتی برای بهبود تعادل در پارکینسون ممکن است تجویز شوند.

تحریک عمقی مغز یا DBS شامل کاشت الکترود در مغز و در نواحی خاص طی جراحی توسط فوق تخصص جراحی نورولوژی می‌باشد. الکترودهایی که کار گذاشته می‌شود به طور مصنوعی تجریکات برای مغز ایجاد می‌کند که با ترشح دوپامین لرزش را کنترل کند و به تعادل در پارکینسون کمک کند.

این متد در مواردی که داروها به اندازه کافی اثر گذار نباشند توسط پزشک پیشنهاد می‌شود. حتما توجه داشته باشید که به دنبال جراحی و کاشت الکترود و در ادامه آن ممکن است سر و مغز فرد دچار عفونت شود و عوارض جانبی زیادی برای بیمار به ارمغان بیاورد؛ به همین دلیل از ابتدا استفاده نمی‌شود و دارو درمانی در خط اول مبارزه قرار می‌گیرد.

توانبخشی پارکینسون از خطوط اصلی مقابله با این بیماری می‌باشد که این تیم شامل متخصصین فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی فنی می‌باشد.

• فیزیوتراپی:

فیزیوتراپی شامل ارزیابی اولیه‌ای است که این متخصصین انجام داده و براساس آن برنامه درمانی تعادل بیمار را طراحی می‌کنند. یکی از مداخلات اصلی در زمینه تعادل در پارکینسون تمرینات تقویتی و تعادلی می‌باشد که با هدف قرار دادن ثبات مرکزی، انعطاف پذیری و هماهنگی می‌تواند تعادل و ثبات را افزایش دهد.

آموزش راه رفتن یا gait training که با بهبود الگوهای راه رفتن به تعادل کمک می‌کند نیز از حیطه‌های فیزیوتراپی محسوب می‌شود. چنانچه سفتی یا گرفتگی در عضلات یا مفاصل فرد وجود داشته باشد فیزیوتراپیست‌ها با بهره گیری از درای نیدلینیگ، ماساژ، لیزر و تحریکات الکتریکی به کاهش این سفتی و درد کمک می‌کنند.

• کاردرمانی:

کاردرمانی یکی دیگر از حیطه‌های توانبخشی می‌باشد که با تطبیق وظایف روزانه فرد با توانایی‌ها و مشکلاتش، استقلال و کاهش خطر سقوط را برای مراجعین به ارمغان می‌آورد. همچنین متخصصین کاردرمانی تمرینات تعادلی متناسب با ظرفیت هر مراجع را در کلینیک اجرا می‌کنند.

یکی دیگر از زمینه‌های مداخلاتی کاردرمانی، اصلاحات محیطی می‌باشد که با ارزیابی محیط عوامل خطر را به حداقل رسانده و علاوه بر بهبود دسترسی عوامل خطر را نیز به حداقل می‌رساند.

وسایل کمکی مختلفی ممکن است برای حمایت و ثبات بیشتر و نهایتا تعادل در پارکینسون تجویز شوند. عصا، کراچ، انواع واکر و… وسایلی هستند که در طول راه رفتن با افزایش سطح حمایت یا base of support زمینه تعادل بیشتر را برای مراجع به ارمغان می‌آورند.

کفش‌های ارتوپدی و کفی‌های طبی وسایلی هستند که با طراحی متخصصین ارتوپدی فنی برای هر فرد متناسب با وضعیت پا، برای ثبات و راحتی و حفظ تعادل در پارکینسون طراحی می‌شوند. در مراحل پیشرفته پارکینسون ممکن است برای تحرک از ویلچر یا وسایل موتوردار استفاده شود که سطح وابستگی بیشتری نسبت به سایر وسایل دارند.

تا به امروز بیشترین پیشرفت در زمینه تعادل در پارکینسون در بیمارانی به دست آمده که از رویکرد جامع ترکیبی شامل دارودرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و… به صورت همزمان استفاده کرده‌اند. همچنین در نظر داشته باشید که سطوح مختلف پارکینسون علائم و مشکلات متفاوتی دارند وطبیعتا نیازمند مداخلات متفاوتی نیز می‌باشند؛ پس به صورت دوره‌ای حتما توسط پزشک ویزیت شوید تا به بهترین نحو تحت درمان قرار بگیرید.

8 تمرین تعادلی ساده:

یک سری تمرینات ساده و موثر برای تعادل در پارکینسون وجود دارد که می‌توان با مشورت درمانگر خودتان در منزل نیز اجرا کنید.

1. ایستادن با پاهای جفت، سعی کنید با پاهای جفت بایستید و از فرد دیگری بخواهید از خارج به شما تحریک وارد کند و شما تعادلتان را حفظ کنید.
2. ایستادن روی یک پا با حداقل حمایت و کمک گرفتن حدود 10 تا 15 ثانیه
3. راه رفتن تاندم، روی خط صاف راه بروید به صورتی که در هر قدم پاشنه را مستقیما جلوی انگشتان پای دیگر قرار دهید.
   
4. تمرین راه رفتن، در یک جای ثابت نشسته و سعی کنید پاها و دستانتان را مانند حالات راه رفتن بالا و پایین حرکت دهید.
5. دسترسی به ساعت، در یک مکان ایستاده و با یک پا ساعت 12و3و6و سپس 9 را نشان دهید و پای دیگر تکرار کنید.
6. ضربه زدن با انگشتان، روی یک سطح ثابت نشسته و به صورت متناوب با انگشتان پا به زمین ضربه بزنید.
7. تمرین نشسته به ایستاده از روی صندلی
8. تای چی و یوگا، هر دو به انعطاف پذیری و تعادل در پارکینسون کمک می‌کنند.

بسیار مهم است که قبل از شروع هر برنامه ورزشی، به ویژه برای افراد مبتلا به پارکینسون، با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی یا یک کاردرمانگر یا فیزیوتراپیست مشورت کنید. آنها می‌توانند توصیه‌های شخصی را بر اساس نیازها و توانایی‌های خاص یک فرد برای ارتقا تعادل در پارکینسون ارائه دهند.

در نتیجه، مدیریت تعادل در پارکینسون نیاز به یک رویکرد جامع و فردی دارد. اثر متقابل پیچیده کمبود دوپامین، سفتی عضلات و عوامل شناختی، ترکیبی از مداخلات دارویی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و استفاده استراتژیک از وسایل کمکی را ضروری می‌کند.

از طریق تمرینات هدفمند، آموزش راه رفتن و تغییرات محیطی، افراد مبتلا به پارکینسون می‌توانند ثبات خود را افزایش داده و خطر سقوط را کاهش دهند. همکاری منظم با متخصصان مراقبت‌های بهداشتی امکان تنظیم برنامه‌های درمانی را فراهم می‌کند و از حمایت مستمر متناسب با نیازهای در حال تکامل هر فرد اطمینان می‌دهد.

با وجود اینکه اختلال تعادل در پارکینسون مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌کند، ادغام استراتژی‌های درمانی مختلف، افراد را قادر می‌سازد تا کیفیت زندگی بهتری داشته باشند و فعالیت‌های روزانه را با افزایش اعتماد به نفس انجام دهند.

نقش تغذیه در مدیریت تعادل در پارکینسون

تغذیه مناسب می‌تواند نقشی کلیدی در مدیریت علائم بیماری پارکینسون، از جمله مشکلات تعادلی داشته باشد. برخی مواد غذایی خاص مانند غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها (میوه‌ها و سبزیجات تازه)، اسیدهای چرب امگا-۳ (ماهی‌های چرب و گردو) و فیبرها برای بهبود سلامت کلی مغز و کاهش التهاب مفید هستند. همچنین، مصرف کافی پروتئین در کنار داروهایی مثل لوودوپا باید با مدیریت مناسب همراه باشد، زیرا مصرف بیش از حد پروتئین می‌تواند اثرگذاری دارو را کاهش دهد.

هیدراتاسیون کافی نیز اهمیت بالایی دارد، زیرا کم‌آبی بدن ممکن است باعث کاهش تمرکز و تعادل شود. بیماران باید از مصرف غذاهای فرآوری‌شده، حاوی قند زیاد یا چربی اشباع شده که ممکن است بر عملکرد شناختی و جسمی تأثیر منفی بگذارند، اجتناب کنند. مشورت با متخصص تغذیه برای طراحی رژیم غذایی متناسب با شرایط بیمار توصیه می‌شود.

نقش حمایت روانی در بهبود تعادل در پارکینسون

اختلال تعادل در بیماران مبتلا به پارکینسون می‌تواند تأثیر عمیقی بر سلامت روانی آن‌ها بگذارد، از جمله ایجاد اضطراب و کاهش اعتماد به نفس. حمایت روانی از بیماران، از طریق مشاوره با روانشناسان یا شرکت در گروه‌های حمایتی، به آن‌ها کمک می‌کند تا با نگرانی‌های مرتبط با افتادن و مشکلات حرکتی بهتر مقابله کنند.

تمرینات ذهن‌آگاهی (Mindfulness) و تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن یا یوگا نیز علاوه بر بهبود آرامش ذهنی، به بهبود تمرکز و هماهنگی حرکات کمک می‌کنند. همچنین، ایجاد محیطی مثبت در خانه و حضور خانواده یا دوستان برای حمایت عاطفی، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در کاهش استرس و افزایش انگیزه برای دنبال کردن برنامه‌های درمانی داشته باشد.

سوالات متداول: