اختلال تعادل در ام اس یکی از مشخصه‌های مهم و شایع در این بیماری است که به دلیل تخریب لایه‌های ایزوله کننده عصبی در مغز و نخاع و بروز مشکل در انتقال پیام‌های عصبی و پاسخ‌های حرکتی اتفاق می‌افتد.
تعادل چیست؟
فهرست
تعادل در معنای عام به توانایی حفظ ثبات در حین حرکات و موقعیت‌های مختلف اشاره دارد و در دانش کینزیولوژی تعادل به معنای توانایی حفظ مرکز ثقل بدن در محدوده تکیه گاه یا base of support می‌باشد. این توانایی شامل هماهنگی ورودی حسی، سیستم عصبی و فعالیت عضلانی برای جلوگیری از سقوط یا از دست دادن کنترل است.
در زمینه مولتیپل اسکلروزیس یا MS به دلیل تأثیر بیماری بر سیستم عصبی مرکزی (CNS)، تعادل می‌تواند به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار گیرد. ام اس وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به پوشش محافظ رشته‌های عصبی (میلین) در سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند و جریان معمول تکانه‌های الکتریکی را مختل می‌کند.
این اختلال می‌تواند منجر به طیف وسیعی از چالش‌های فیزیکی و عصبی، از جمله اختلال در تعادل شود.
علل اختلال تعادل در ام اس:
- به دلیل ماهیت پیچیده بیماری‌هایی که بر CNS تاثیر می‌گذارند، اختلال تعادل در ام اس به دلایل گوناگونی ممکن اس به وجود آید که مهم‌ترین آنها دمیلینه شدن نورون‌ها در مناطق مختلف CNS می‌باشد. از بین رفتن میلین ارتباط مغز و سایر نقاط بدن از جمله مناطق تاثیر گذار بر تعادل را مختل می‌کند. یکی از مراکز اصلی تعادل مخچه می‌باشد و بروز پلاک‌ها در این ناحیه از عوامل عدم تعادل در ام اس به شمار می‌رود.
- ضایعات ام اس در ساقه مغز (Brainstem) می‌تواند بر عملکردهای حیاتی از جمله موارد مربوط به تعادل و هماهنگی تأثیر بگذارد. آسیب به ساقه مغز ادغام اطلاعات حسی و دستورات حرکتی لازم برای حفظ تعادل را مختل می‌کند. همچنین درگیری نخاع نیز بر انتقال سیگنال‌های عصبی بین مغز و بقیه بدن تأثیر می‌گذارد و منجر به ضعف و تغییر ورودی حسی حیاتی برای تعادل می‌شود.
- این بیماری پیشرونده منجر به ضعف و اسپاسم عضلانی به خصوص در عضلات ناحیه اندام تحتانی که در حفظ وضعیت و ثبات درگیر هستند، می‌شود و نهایتا به اختلال تعادل در ام اس منجر می‌شود.
- نوریت اپتیک (optic neuritis)، یکی از علائم رایج ام اس، می‌تواند منجر به اختلال بینایی شود. نشانه‌های بصری برای حفظ تعادل بسیار مهم هستند و هر گونه مصالحه در ورودی بصری می‌تواند مشکلات تعادل در ام اس را تشدید کند.
- خستگی ناشی از ام اس یک علامت رایج است که می‌تواند نقایص تعادل را تشدید کند و انرژی کلی موجود برای حفظ کنترل و هماهنگی را کاهش دهد. به صورت کلی درک و شناخت این عوامل برای مدریت مشکلات تعادل در ام اس کمک کننده است.
اختلال تعادل در ام اس چه مشکلاتی برای فرد به وجود می‌آورد؟
مشکلات تعادلی می‌تواند چالش‌های مختلفی برای بیماران ایجاد کند و بر جنبه‌های مختلف زندگی روزمره آنها تاثیر بگذارد که مهم‌ترین این چالش‌ها در ادامه بررسی شده‌اند:
- افزایش خطر سقوط و زمین خوردن و صدمات شکستگی
- محدودیت تحرک مستقل و ایمن
- خستگی بیشتر با مصرف انرژی برای حفظ تعادل
- تاثیر بر فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL) مانند لباس پوشیدن و حمام کردن و آشپزی
- ایزوله سازی و انزوای اجتماعی
- کاهش استقلال و تاثیر بر عزت نفس و اعتماد به نفس
- تاثیرات روانی مانند اصطراب و افسردگی
از آنجایی که اختلال تعادل در ام اس بر چنبه‌های مختلف زندگی تاثیر می‌گذارد، به صورت کلی کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و توانایی لذت بردن از فعالیت‌های تفریحی و مشارکت از روابط اجتماعی را کاهش می‌دهد.
مدیریت و بهبود مشکلات تعادل در ام اس:
برای مدیریت اختلال تعادل در ام اس مانند سایر مشکلات همراه این بیماری درمان خاص و مشخصی وجود ندارد اما در کنار دارو درمانی، توانبخشی به بهبود وضعیت این بیماران کمک شایانی می‌کند که همه آنها را در ادامه بررسی کرده‌ایم:
1.دارو درمانی:
ممکن است پزشک برای مدیریت علائمی که در ایجاد مشکلات تعادلی نقش دارند، مانند اسپاستیسیتی، سرگیجه یا… دارو تجویز کند. دقت کنید که از مصرف خودسرانه داروها در مبتلایان به MS جدا پرهیز شود چراکه ممکن است به اشتباه وضعیت را برای بیمار بدتر کرد.
2. فیزیوتراپی:
متخصصین فیزیوتراپی پس از ارزیابی وضعیت تعادلی فرد برنامه درمان شخصی برایش طراحی می‌کنند. چنانچه اسپاسم و سفتی عضلانی در اندام تحتانی وجود داشته باشد از طریق ماساژهای تخصصی، تمرینات کششی و درای نیدلینگ نسبت به کاهش آنها اقدام می‌کنند.
همچنین اگر فرد تعادلش را به دلیل دراپ فوت (افتادگی پا) از دست دهد، ممکن است فیزیوتراپیست استفاده از جریان الکتریکی کاربردی یا همان FES را به برنامه درمان اضافه کند. آموزش الگوهای گیت خاص و متناسب با وضعیت هر فرد برای متعادل‌تر کردن وضعیت راه رفتن و بهبود ثبات و هماهنگی از دیگر خدمات فیزیوتراپی در زمینه تعادل در ام اس می‌باشد.
پس از اینکه سطح تعادلی هر بیمار مشخص شد، تمرین‌های تعادلی متناسب با سطح بیمار آموزش داده می‌شود و از بیمار خواسته می‌شود علاوه بر اجرای تمارین در کلینیک در منزل نیز آنها را پیگیری کند.
3. کاردرمانی:
کاردرمانگران همان متخصصینی هستند که دوباره شما را به زندگی برمی‌گردانند و به شما کمک می‌کنند با مشکل تعادلی که دارید کنار بیایید و مستقلانه و با عزت نفس زندگی کنید. یکی از خدمات کاردرمانی در زمینه اختلالات تعادل در ام اس ارزیابی و مشخص کردن علت دقیق عدم تعادل فرد می‌باشد که از طریق ارزیابی‌ها و مصاحبه‌های تخصصی به دست می‌آید.
اکثر مبتلایان بیان می‌کنند بیشتر در مواقعی که خسته می‌شوند تعادلشان را از دست می‌دهند و زمین می‌خورند. متخصصین کاردرمانی برنامه‌های مدیریت انرژی و خستگی را به بیماران آموزش می‌دهند. همچنین در کلینیک کاردرمانی تمرینات ایروبیک و تقویتی اصلاح شده برای بیماران تجویز می‌شود که با بهبود قدرت عضلات آمادگی جسمانی خود را بالا برده و کمتر زمین بخورند.
توانبخشی وستیبولار یا دهلیزی توسط کاردرمانگران از طریق تمرینات تخصصی برای بهبود ثبات دیداری، کاهش سرگیجه و افزایش تعادل کلی انجام می‌شود. همچنین در کاردرمانی در صورت نیاز برای فرد وسیله کمکی خاص مانند عصا، واکر، کراچ و… تجویز می‌شود. آموزش استفاده ایمن و صحیح از این وسایل نیز در حیطه متخصصین کاردرمانی می‌گنجد.
توانبخشی نورواپتومتری مربوط به دیداری نیز از حیطه‌های تخصصی کاردرمانی است که به مدیریت اختلال تعادل در ام اس کمک می‌کند. نورو اپتومتری در واقع تمرینات و درمان‌های تخصصی برای بهبود حرکات چشم، پردازش بینایی و آگاهی فضایی می‌باشد.
ممکن است کاردرمانگر توصیه کند محیط و چیدمان منزل مبتلا را طی بازدید و براساس توصیه‌هایش تغییر دهند تا ریسک زمین خوردن را به حداقل برساند.
4. تای چی و یوگا برای بهبود تعادل در ام اس:
همانطور که می‌دانید تمرینات تای چی و یوگا بر حرکات کنترل شده، تنفس و تمرکز حواس تاکید دارند. این تمرینات تعادل کلی فرد را ارتقا می‌دهند و در مجموع تعداد دفعات زمین خوردن فرد را کمتر می‌کنند.
حتما توجه داشته باشید که در حال حاضر متاسفانه هیچ درمان قطعی برای MS وجود ندارد و بیشتر تمرکز بر مدیریت علائم و بهبود توانایی‌های عملکردی است. پاسخ هر مبتلا به درمان متفاوت است و یک رویکرد چند رشته‌ای شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و متخصصین مغز و اعصاب برای ایجاد یک برنامه درمان مناسب ضروری است.
10 تمرین موثر در بهبود تعادل در ام اس:
این تمرینات از جمله موثرترین تمرینات در زمینه اختلال تعادل در ام اس می‌باشند؛
توجه داشته باشید که بهتر است تحت نظر یک متخصص این تمرینات را متناسب با سطح خود انجام دهید.
- در حالت تاندم بایستید و تعادل خود را حفظ کنید. یعنی یک پا را دقیقا جلو پای دیگر بگذارید.
- راه رفتن تاندم، با قدم‌های آسته طوری راه بروید که پاشنه یک پا با انگشتان پای دیگر تماس داشته باشد.
- ایستادن با پاهای جفت، در ادامه علاوه بر افزایش تایم سعی کنید با چشمان بسته تعادل خود را حفظ کنید.
- در همان حالت ایستاده با پاهای جفت سعی کنید اشیائی که در جهات و موقعیت‌های مختلف به شما داده می‌شود دریافت کنید.
- ایستادن روی یک پا و حفظ تعادل، سعی کنید به تدریج زمان ایستادن را افزایش دهید.
- نشستن و ایستادن پشت سر هم با حفظ تعادل
- راه رفتن روی خط راست
- بالا و پایین رفتن از پله، یک پا را بالا ثابت نگه دارید و پای دیگر را با حفظ تعادل بالا و پایین بگذارید.
- سعی کنید به پهلو به هر دوسمت راه بروید.
- عقب عقب راه بروید.
توجه داشته باشید انجام هرکدام از این تمرینات ممکن است برای شما بسیار سخت یا آسان باشد و بهتر است برای دریافت تمرینات متناسب با سطح خودتان و کسب نتایج بهتر با یک فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر مشورت کنید.
مشکلات تعادل در ام اس می‌تواند مختل کننده زندگی فرد باشد و برایش مشکلات بسیاری به ارمغان بیاورد. برای جلوگیری از پیشرفت این مشکلات بهتر است هر چه زودتر درمان را شروع کنید تا به نتایج بهتری دست یابید. همانطور که پیش‌تر نیز عنوان شد بهترین درمان اختلالات تعادل در ام اس امروزه رویکرد ترکیبی دارو و توانبخشی شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌باشد.
