عقب زدگی زانو؛ بررسی انواع بک نی، تشخیص، راه‌های درمان و توانبخشی آن

دفرمیتی و مشکل عقب زدگی زانو، به وضعیتی اطلاق می‌شود که مفصل زانو به سمت عقب خم شده است و می‌تواند منجر به عوارض مختلفی در افراد شود. این دفرمیتی می‌تواند باعث آسیب رباط، پارگی مینیسک، درد مزمن و ناهنجاری‌های راه رفتن شود.

جستجوی درمان برای رسیدگی به این مسائل و دریافت درمان مناسب بسیار مهم است. با آشنایی و رسیدگی به ناهنجاری زانوی عقب زده، افراد می‌توانند کیفیت کلی زندگی خود را بهبود بخشند.

درادامه این مقاله، کلینیک توانبخشی و کاردرمانی ایستا، شما را از انواع ژنورکورواتوم (عقب زدگی زانو)، تشخیص، بهترین روش درمان، فیزیوتراپی و کاردرمانی در عقب زدگی زانو و… کاملا مطلع کرده‌است.

عقب زدگی زانو چیست؟

عقب زدگی زانو یا genu recurvatum، که به آن back knee نیز می‌گویند، اصطلاحی است که برای توصیف ناهنجاری مفصل زانو استفاده می‌شود؛ که در آن زانو بیشتر از محدوده حرکتی طبیعی صاف یا extent می‌شود.

در این حالت، هنگام ایستادن، مفصل زانو به عقب بیرون می‌زند و باعث می‌شود ساق پا نسبت به ران به سمت عقب زاویه پیدا کند. این عارضه می‌تواند یک یا هر دو زانو را درگیر کند و حدودا در هر 100000 تولد زنده یک نفر درگیر می‌شود که در جنس مونث شایع‌تر است.

انواع ژنو رکورواتوم چگونه می‌باشند؟

دامنه حرکتی طبیعی در مفصل زانو 0 تا 135 درجه می‌باشد و در افراد عادی تا 10 درجه هایپیر اکستنشن نیز ممکن است دیده شود که طبیعی اطلاق می‌شود؛ اما چنانچه میزان هایپر اکستنشن زانو بیشتر از 10 درجه باشد دیگر فرد بیمار عقب زدگی زانو محسوب می‌شود.

انواع ژنورکورواتوم می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد که در نوع مادرزادی، عوامل ژنتیکی، موقعیت جنین در رحم و… به عنوان عوامل زمینه ساز در نظر گرفته می‌شوند. در نوع اکتسابی عوامل مختلفی مثل بیومکانیک اشتباه، عدم تعادل عضلانی، شلی یا پارگی رباط، حرکت بیش از حد مفصل و… در ابتلا فرد تاثیر گذارند.

در بعضی بیماری‌ها مانند بعد از توانبخشی بیماران نورولوژی مثل فلج مغزی، ضایعه نخاعی، سکته مغزی و… پس از شروع به راه رفتن به دلیل ضعف و عدم تعادل عضلانی گیت راه رفتن همراه با عقب زدگی زانو می‌باشد.

عقب زدگی زانو براساس شدت علائم، می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. همچنین براساس نوع تغییر شکل زانو می‌توان این دفرمیتی را به سه دسته تقسیم کرد:

• عقب زدگی زانو، همراه با چرخش خارجی (ERD)
• عقب زدگی زانو، همراه با چرخش داخلی ( IRD)
• عقب زدگی زانو، بدون هیچ گونه چرخش

دقت داشته باشید که درمانگران براساس شدت علائم و مشکلات و علت زمینه‌ای درمان مناسب را پیشنهاد می‌کند، پس تعیین همه این حائز اهمیت می‌باشد.

عقب زدگی زانو چه مشکلاتی را در فرد به وجود می‌آورد؟

همانطور که گفتیم عقب زدگی زانو وضعیتی است که باهایپر اکستنشن یا صاف شدن بیش از حد مفصل زانو به عقب مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند منجر به علائم و نشانه‌های متمایز شود که شدت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. عموما اولین و بارزترین علامت این افراد کشش و بیرون زدگی زانو در ناحیه پشت است که ظاهر غیر طبیعی به فرد می‌دهد.

ژنورکورواتوم، می‌تواند توانایی مفصل را برای تحمل وزن و به دنبال آن ثبات کلی زانو را کاهش دهد. برخی از افراد مبتلا به این ناهنجاری ممکن است درد یا ناراحتی را در مفصل زانو یا اطراف آن تجربه کنند. این درد، بسته به علل زمینه‌ای، عوامل ساختاری و شرایط فردی می‌تواند از خفیف و گاه به گاه تا پایدارتر و شدیدتر باشد.

توجه به این نکته مهم است؛ که شدت علائم می‌تواند در بین افراد بسیار متفاوت باشد. برخی از افراد مبتلا به ناهنجاری زانوی عقب زده ممکن است علائم خفیفی را تجربه کنند که تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره آن‌ها نداشته باشد، در حالی که برخی دیگر ممکن است علائم و محدودیت‌های عملکردی بارزتری داشته باشند.

عقب زدگی زانو چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در سیر مراحل تشخیص عقب زدگی زانو معمولا متخصص با بررسی سابقه پزشکی فرد از قبیل آسیب‌ها، درد و بی‌ثباتی در ایستادن یا راه رفتن، سابقه جراحی و… شروع می‌کند و در ادامه به معاینات فیزیکی زانو و بررسی دامنه حرکتی، انعطاف پذیری و قدرت عضلات اطراف زانو می‌پردازد.

همچنین ممکن است؛ متخصص الگوی راه رفتن و دویدن فرد را در جهت مشاهده هرگونه ناهنجاری بررسی کند. در صورت لزوم و جهت بررسی سلامت ساختارهای درون زانو ممکن است پزشک تصویربرداری با اشعه ایکس یا MRI تجویز کند.

همچنین برای ارزیابی فعالیت الکتریکی و عملکرد عضلات اطراف زانو از فرد EMG یا الکترومیوگرافی گرفته می‌شود. پس از تایید تشخیص متخصصان، بر‌ اساس شرایط بیمار و شدت اختلال، برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد می‌کنند.

5 راهکار درمان بک نی یا عقب زدگی زانو:

گزینه‌های درمانی ژنو رکورواتوم یا زانوی عقب زده بسته به شدت بیماری و علل زمینه‌ای می‌تواند متفاوت باشد. در اینجا برخی از روش‌های درمانی رایج آورده شده است:

1. فیزیوتراپی و کاردرمانی:
   اغلب اولین خط فیزیوتراپی برای این دفرمیتی زانو نیز می‌باشند که در ادامه به طور کامل تکنیک‌ها و ورزش‌های این حرفه‌ها را بررسی کرده‌ایم.
2. بریس:
   در برخی موارد، ممکن است یک بریس یا دستگاه ارتز برای ایجاد حمایت و تامین ثبات و جلوگیری از عقب زدگی مفصل زانو توصیه شود.
3. داروها:
   داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) ممکن است برای کمک به مدیریت درد و کاهش التهاب در مفصل زانو تجویز شوند.
4. تزریق:
   ممکن است از تزریق کورتیکو استروئید برای تسکین موقت درد و التهاب در مفصل زانو استفاده شود.
5. مداخله جراحی:
   در موارد شدید ژنو رکورواتوم یا اگر درمان‌های محافظه کارانه موفقیت آمیز نبوده‌اند، ممکن است مداخله جراحی در نظر گرفته شود. انتخاب هر روش جراحی خاص به علت و شدت دفرمیتی بستگی دارد و ممکن است شامل ترمیم مجدد استخوان‌ها، ترمیم رباط‌ها یا تاندون‌ها یا اصلاح هر گونه ناهنجاری ساختاری باشد.

توجه به این نکته ضروری است که، برنامه‌های درمانی باید بر اساس نیازها و شرایط منحصر به فرد هر بیمار فردی باشد. یک متخصص، شدت بیماری را ارزیابی می‌کند، علل زمینه‌ای را در نظر می‌گیرد و یک برنامه درمانی را که برای فرد مناسب‌تر است؛ توصیه می‌کند. معمولاً برای نظارت بر پیشرفت و اعمال تغییرات لازم در برنامه درمانی، ویزیت‌های منظم بعدی مورد نیاز است.

در ادامه، بهبود بیماری با فیزیوتراپی و کاردرمانی و کارکرد آنان در دفورمیتی عقب زدگی زانو را با هم بررسی می‌کنیم:

فیزیوتراپی در عقب زدگی زانو:

رایج‌ترین مدالیته‌های خدمات فیزیوتراپی که می‌توانند پس از ارزیابی در درمان دفرمیتی عقب زدگی زانو استفاده شوند عبارتند از:

1. اولتراسوند درمانی، با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا در کاهش درد و التهاب استفاده می‌شود.
2. تحریک الکتریکی و استفاده از الگوهای مختلف در جریان تنس در کاهش درد در هر ناحیه‌ای از زانو موثر واقع می‌شود.
3. استفاده از تکار تراپی و به خصوص نوع مقاومتی تکار، برای بهبود گردش خون و کاهش درد روی مفصل زانو استفاده می‌شود.
4. گرما درمانی از طریق هات پک، در کلینیک‌های فیزیوتراپی بزرگسالان با هدف افزایش جریان خون و کاهش سفتی در عضلات استفاده می‌شود.
5. سرما درمانی و کمپرس سرد، در جهت کاهش التهاب زانو که به دنبال آسیب‌های مختلف ایجاد می‌شود، کاربرد دارد.
6. درمان دستی و تکنیک‌های ماساژ حرفه‎‌ای و مایوفاشیال ریلیز، توسط فیزیوتراپیست‌ و با هدف بهبود تحرک بافت نرم انجام می‌شود.
7. کینزیوتیپ، که احتمالا در بسیاری از افرادی که به فیزیوتراپی مراجعه کرده‌اند، دیده‌اید.

دقت کنید که روش‌های خاص مورد استفاده در هر بیمار به نیازها و شدت اختلال در آن‌ها بستگی دارد و فیزیوتراپیست براساس ارزیابی که از وضعیت هر فرد در شروع و طی روند درمان انجام می‌دهد، ممکن است هر کدام از این مدالیته‌ها را پیشنهاد دهد و به کار ببرد.

همچنین، حتما هر کدام از این مدالیته‌ها را در ترکیب با تمرینات تخصصی و اصولی که درمانگرتان به شما پیشنهاد می‌دهد استفاده کنید؛ تا زودتر به نتیجه دلخواه دست یابید.

کاردرمانی در ژنو رکورواتوم:

تمرینات کاردرمانی برای بک نی و عقب زدگی زانو، بر بهبود توانایی‌های عملکردی و رفع هرگونه محدودیت یا مشکل مربوط به فعالیت‌های روزانه تمرکز دارد.

کاردرمانگران، براساس ارزیابی که از وضعیت هر بیمار دارند و با علم بر علائم و مشکلاتی که این اختلال برای بیماران به وجود می‌آورد، تمرینات و اقدامات تمرین درمانی مناسب را در برنامه درمانی خاص هر بیمار قرار می‌دهند.

یکی از مشکلاتی که در این بیماران وجود دارد؛ ضعف عضلانی در عضلات همسترینگ می‌باشد. اما یکی از نکاتی که در تقویت این گروه عضلانی باید رعایت کنیم، تقویت همزمان همسترینگ و کوادری سپس می‌باشد؛ چرا که در بسیاری از افراد ضعف عضله کوادر منجر به عقب زدگی زانو می‌شود.

پس علاوه بر تقویت همسترینگ، تمرینات اسکات، استپ آپ، لیفت پا و… در جهت تقویت کوادری سپس توسط کاردرمانگران توصیه می‌شود.

کاردرمانگران، ممکن است در بیماران ژنورکورواتوم از تمریناتی استفاده کنند که تعادل و هماهنگی را به چالش می‌کشد، مانند ایستادن روی یک پا، راه رفتن روی سطوح ناهموار و از بین موانع، یا استفاده از تخته‌‎های تعادل تا ثبات و تعادل کلی بیمار را ارتقا داده و ریسک زمین خوردن را به حداقل برسانند.

علاوه بر این، درمانگران نحوه صحیح انجام فعالیت‌های روزمره و به ویژه مواردی که برای فرد مشکل است را آموزش می‌دهند. آموزش نحوه صحیح وسایل کمکی تجویزی مثل ارتزها، عصا، واکر و… نیز توسط متخصصین این حیطه انجام می‌گیرد.

بهتر است روند کاردرمانی و فیزیوتراپی را به عنوان دو حیطه موثر توانبخشی به صورت همزمان پیگیری کنید تا به بهترین کیفیت زندگی دست یابید.

زانوی عقب زده چه عوارضی ممکن است برای بیمار به وجود آورد؟

با توجه به اینکه فرد با این اختلال در تمامی فعالیت‌های ایستاده و در حال تحمل وزن پوزیشن زانوی عقب زده به خود می‌گیرد به ساختارهای درونی زانو فشار زیادی وارد می‌شود و عوارض گوناگونی ممکن است پدید بیاورد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بی‌ثباتی مفصل زانو، رگ به رگ شدن یا دررفتگی
• آسیب رباط‌های زانو
• پارگی منیسک
• آرتروز زودرس
• اختلالات راه رفتن

بهتر است برای جلوگیری از هرگونه عوارض شدی هر چه زودتر برای ارزیابی و درمان مناسب به پزشک مراجعه کرده و با استفاده از خدمات توانبخشی این آسیب‌ها را به حداقل برسانید.

ژنو رکورواتوم یا هایپر اکستنشن زانو، وضعیتی است که در آن زانو بیشتر از دامنه طبیعی خود به عقب رفته و این عارضع می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. عوارض مختلفی از جمله درد زانو، پارگی منیسک، آسیب به رباط‌های زانو و… از مواردی است که شاید اکثریت بیماران با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند.

خوشبختانه درمان‌های متنوع و موثری برای عقب زدگی زانو  توسط متخصصین و به خصوص عرصه توانبخشی ارائه می‌شود؛ که در کاهش علائم افراد بسیار تاثیر گذار هستند. تشخیص زودهنگام ناهنجاری زانوی عقب زده و درمان و مدیریت مناسب، در روند این بیماری بسیار مهم است.

سوالات متداول

1. عوارض عقب زدگی زانو چیست؟
   عقب زدگی زانو در افراد مختلف، بسته به شدت بروز آن، عوارض مختلفی دارد؛ اما مهم‌ترین عوارض آن عبارتند از؛ ایجاد درد در ناحیه زانو، افتادگی لگن، افزایش آسیب پذیری زانو، تغییر حالت راستای ستون مهره ها، بروز آرتروز زودرس، ایجاد ظاهر و حالت ناخوشایند در پا
   
   
2. علائم اولیه عقب زدگی زانو چیست؟
   درد، تورم، دای مفل در هنگام حرکت، بی ثباتی زانو، کاهش دامنه‌ی حرکتی زانو، کبودی و تغییر رنگ پوست از جمله علائم اولیه عقب زدگی زانو است.
   
   
3. آیا عقب زدگی زانو خطرناک است؟
   هایپراکستنشن خفیف زانو، خطر جدی ندارد و نیازی به جراحی نیست و با استراحت در خانه، تمرین درمانی، استفاده از یخ، مدالیته‌های سرمایی و زانو بند، قابل درمان است.
   
   
4. آیا عقب زدگی زانو می‌تاند سبب کوتاهی پا شود؟
   خیر، هیچ تحقیق و پژوهش ثابت شده ای مبنی بر اینکه عقب زدگی زانو سبب کوتاهی پا می‌شود، در حال حاضر وجود ندارد.
   
   

5. دلایل بروز عقب زدگی زانو چیست؟
   از اصلی‌ترین دلایل عقب رفتگی زانو شل بودن مادرزادی رباط‌های مفصل زانو، ضعف و بی‌حرکت ماندن ماهیچه‌هایی اطراف زانو، نبود تناسب بین اندام‌های تحتانی، اختلالات عضلانی، محدودیت انعطاف عضلات اطراف زانو، سستی رباط های زانو و… می‌باشد

6. تمرین درمانی چه تاثیری بر عقب زدگی زانو دارد؟
   با توجه به علل و عوارض عقب زدگی زانو ورزش در درمان این بیماری نقش مهمی دارد. تمرین درمانی سبب تقویت عضلات اطراف مفضل زانو، افزیش انعطاف پذیری، افزایش  ثبات مفصلی و اصلاح شکل مفصل خواهد شد.

7. پس از جراحی عقب زدگی زانو دوه نقاهت و بهبودی چقدر طول می‌کشد؟
   معمولا دوران نقاهت پس از جراحی حدود دو تا چهار هفته زمان نیاز دارد. مهم است که در این مدت باید از انجام فعالیت‌هایی که به انو فشار وارد می‌کند تا حد امکان بپرهیزید. مراقبت های لازم جهت کاهش درد، التهاب و کبودی را مطابق دستو پزشک بطور مرتب انجام دهید.  توجه داشته باشید که در صورتی که رباط ACL نیز آسیب دیده باشد، دوره نقاهت حدودا 6 ماه طول می‌کشد.